Kökeni Aristoteles’e kadar uzanan Katharsise dair bilinmesi gerekenler.
Katarsisin sözlük anlamı duygusal boşalım, genel tıpta ise bedenin müshil ilacı ile temizlendiği yönteme verilen ad. Kelime, Yunanca’da arınma ve temizlenme anlamına gelen ‘kathairein’den gelmekte, ruhun özgürlüğüne ve tarafsızlığına kavuşmasını işaret ediyor.
Aristoteles’in, Poetika adlı eserinde katharsisi açıklamak için kullandığı en önemli tümce şudur ; “Tragedyanın görevi, uyandırdığı acıma ve korku duygularıyla ruhun tutkulardan arınmasını sağlamaktır”.
Buradan katharsisin, trajik bir dış uyaranın neden olduğu sürecin sonunda gerçekleşen ve ruhu arındıran bir fenomen olduğu ortaya çıkar.
“İçine atıyonrsan atma.” söylemi çok kullandığımız bir söylemdir. Çünkü çoğumuz günlük hayatta bazen duyulmayacağımızı, bazen içte ve dışta çatışma yaratacağımızı düşünerek kelimelerimizi ve duygularımızı kendimizden dahi saklıyoruz. Bastırılan duygular zaman içinde birikip çözülmesi, açığa çıkması daha da zor bir yumak haline gelebiliyor.
Sonra o yumak beklemediğimiz anlarda çözülmeye başlıyor. Örneğin yorucu ve yıpratıcı bir ilişkinin bitiminde gelen yeniden doğmuşçasına bir sevinç yaşadığımız veya gün sonunda izlediğimiz bir filme hıçkıra hıçkıra ağladığımızda “Niye bu kadar ağladım bilmiyorum…” dediğimiz zamanlar hep çözüldüğümüz anlardır. Bu çözülmenin/çözünmenin adı katarsis.
Psikanalitik teoriye göre, duygusal boşalım bilinçdışı çatışmaların gerginliği azaltma ihtiyacı sonrasında gelişir. Katarsisin ortaya çıkış süreci şöyle açıklanabilir:
- Çatışmaya neden olan güçlü duygular önce semptoma dönüşerek kendini göstermeye başlar. Semptomlar bireyin günlük hayatını somut şekilde etkiler.
- Bu güçlü duygular bir şekilde bilinçdışının savunmacı duvarlarından sızıp (rüya, dil sürçmeleri, serbest çağrışım, tekrarlamalar ile) bilinç düzeyine gelir.
- Bilinç düzeyine geldiğinde ifade bulabilirse, birey iç dünyasına dair farkındalık (içgörü) kazanır ve yoğun bir arınma hissi yaşar.
Günlük hayatta katarsisi en çok tetikleyen hisler öfke ve üzüntüdür. Katarsise neden olan faktör kişisel deneyimle ilişkili olabileceği gibi, herhangi bir uyarıcının oluşturduğu etkiden de kaynaklanabilir.
Günlük hayattan bir örneği ele alalım: Patronunuzun tavırlarından uzun süredir rahatsızsınız. Sabahki toplantıda patronunuz yine hoşunuza gitmeyecek bir şey yapıyor. O sırada susuyorsunuz veya etkilenmemiş gibi davranıyorsunuz. Sonra trafikte size yol vermeyen taksi şoförüne patlıyorsunuz, hatta arabadan iniyorsunuz, sözlü kavga başlıyor. Etraftakiler sizi zorla ayırıyor. Sakinleştiğinizde verdiğiniz tepkileri garipsiyorsunuz, bu çok anlaşılır; çünkü bir katarsis yaşadınız. Şimdi geriye dönüp baktığınızda sizi gerçekten öfkelendirenin taksi şoförü olduğunu söyleyebilir misiniz?
Katharsis psikolojide önemli bir konudur. Bu duygusal boşalma aynı zamanda korku, depresyon ve kaygı ile başa çıkmak için önemli bir terapötik araç olabilir. Zor duygularla başa çıkıyorsanız, bir terapi uzmanıyla konuşmak, farklı teknikleri keşfetmenize yardımcı olabilir.
Tüm bunlardan ötürü çatışmadan korkmadan duyguları kelimelere dökebilmek çok önemli. Çatışmadan kaçıldığında, çatışma yok olmaz, bilinçdışında büyümeye devam eder. Bu yüzden içinize atmayın, farkında olmadan atabilirsiniz; o zaman da aniden çıkagelen katarsis geçtikten sonra sizi nelerin tetiklemiş olabileceğini gözden geçirin.