Çin’in Wuhan kentinden başlayarak salgın yapan yeni virüs, 2019 yılının Aralık ayında Çin’in Wuhan kentinde deniz ürünleri ve canlı hayvan satan bir pazar yerinde çalışan pazarcılar arasında ve buraya alışverişe gelenler arasında birçok kişide zatürre görülmesi üzerine dikkati çekmiştir. Bu zatürrenin etkeninin insanlarda daha önce görülmeyen bir virüs olduğu tespit edilmiş ve bu virüsün Corona virüslerden olduğu anlaşılmıştır. Bu virüse yeni Corona virüs 2019 (2019-nCoV) denmiştir.
Araştırmacılar virüsün kesin kaynağını belirlemenin, gelecekte yüksek risk taşıyan durumlardan kaçınabilmek anlamına geldiğini, ancak balık halleri, balıkçılar veya kasaplar gibi et satan esnaftan ”diğer hijyen kurallarına uydukları sürece” uzak durmaya gerek olmadığını da ekliyor.
Korunmak için grip ve soğuk algınlığı gibi diğer solunum yolu virüs enfeksiyonlarında olduğu gibi öksüren, hapşıran insanlara 3 adımdan daha fazla yaklaşmamak, mecbur kalınırsa maske takarak yaklaşmak, el hijyenine önem vermek, öksüren hapşıran kişilerin kalabalık yerlerde dolaşmaması, dolaşacaksa maske takması, öksürüp hapşırırken ağız ve burunlarını kapatması, el hijyenine önem vermek bulaşmayı önleme açısından önemli yöntemlerdir.
NASIL, NEDEN, NİÇİN ?
HAMİLELİK, SEYAHAT, SON BULGULAR GİBİ TÜM SORULARI BİR EPİDEMİYOLOJİ UZMANINA YÖNELTTİK. PANDEMİYLE İLGİLİ AKLINIZA TAKILAN SORULARIN YANITLARI BU YAZIDA VÜCUDA NASIL GİRİYOR?
“SARS-CoV-2 virüsü yaygın olarak vücuda, yakın temas ile burun ve ağız yolundan damlacıklar şeklinde girer. Bu yüzden pozitif vaka bulunan evlerde ve alanlarda, el şıkışmak, sarılmak ve öpüşmek gibi fiziksel temasla çok hızlı yayılır” diyor Rivers.
ÇOCUKLARI NASIL ETKİLİYOR?
Çin’de Şubat ayı itibarı ile kaydedilmiş toplam 72,314 vaka içinde 10 yaşın altındaki çocuklar yalnızca %1’i oluşturuyordu. En yoğun enfeksiyona sahip çocuklar bile hastalığı orta seviyede bir grip gibi geçirdiler. Malesef bu durum, gençlerde tanı konulmasını zorlaştırdı. Fakat çocuklar yine de virüsü kapabiliyor ve daha dayanıksız olan kişilere bulaştırabiliyorlar: Çin’in Shenzhen kentinde yeni yapılan bir araştırma, çocuk vakalarda hızlı bir yükselme görüldüğünü ispatladı. Bu da COVID-19’un aile içinde hızla yayılmakta olduğunun bir işareti.
EVCİL HAYVANLARDAN BULAŞABİLİR Mİ?
Kedinizin size koronavirüs bulaştırma ihtimali yok denecek kadar az; ancak Hong Kong Tarım, Balıkçılık ve Çevre Koruma Bakanlığına göre onlar da bu virüsü kapabilir ve testleri pozitif çıkabilir. Zira bir süs köpeğinin sahibinden bu virüsü kaptığı, fakat hastalığa dair hiçbir semptom göstermediği belirlendi. Dünya Hayvan Sağlığı Örgütü, köpeklerin bu insan hastalığının bulaşmasında rol oynadıklarına veya hastalandıklarına dair hiçbir kanıt olmadığını belirtiyor. Dolayısıyla uzmanlar, “hayvanların yemeklerine ve eşyalarına dokunduktan veya onları sevdikten sonra ellerinizi yıkamanız halinde; onları öpmediğiniz, yemeğinizi paylaşmadığınız sürece” karşılıklı bir tehlike olmadığını söylüyorlar.
YİYECEK VE İÇECEKLERDEN BULAŞABİLİR Mİ?
Kesin bir kanıt olmamakla birlikte, enfekte olmuş kişilerin dokunduğu yiyeceklerin de (virüsün insan dışkısında da tespit edildiği ve ağız,burun yoluyla yayıldığı göz önünde bulundurulduğunda) virüsü bulaştırabilecekleri düşünülüyor. Ancak bulaşıcı hastalıklar uzmanı Todd Ellerin’e göre pişirme işlemi virüsü öldürebilir.
BİR KİŞİYE BİR KEREDEN FAZLA BULAŞABİLİR Mİ?
Şubat ayında çıkan bir söylentiye göre Japonya’da bir kadında iki kez COVID19 tespit edildi. Uzmanlar bunun ikinci bir bulaşmadan ziyade, hastalığın nüksetmesi olduğuna kanaat getirdiler. Genel olarak hastalığın bir kişiyi iki kez enfekte etmesi çok düşük bir ihtimal. Rivers, çoğu bulaşıcı hastalıkta vücudumuzun iyileşme döneminde kalıcı bir bağışıklık oluşturduğunu; eğer bir kişi ikinci kez COVID-19’a yakalandı ise bu kişide bağışıklık sisteminin tehlikede olduğunu belirtiyor; ancak Rivers bunun da çok nadir olduğunu hatırlatıyor.
YÜZEYLERDE NE KADAR YAŞIYOR?
Yeni bir araştırmaya göre bu virüs havada 3 saate kadar, plastik ve paslanmaz çelik gibi bazı yüzeylerde ise 2-3 güne kadar yaşayabiliyor. Yani bu süre malzemeye göre değişiyor. Örneğin kartonda 24 saate kadar, bakırda ise 4 saate kadar yaşadığı belirtiliyor. Sulandırılmış çamaşır suyu ile temizleyerek bu yüzeyleri etkili bir şekilde dezenfekte edebilirsiniz; ancak en iyi temizleme yöntemi henüz bilinmiyor. Yine de yüzeylerdeki virüsün insanı enfekte edeceği kesin değil. COVID-19’un bu şekilde yayılması yalnızca laboratuvar ortamında gerçekleştirilmiş. “Bulaşma açısından neyin mümkün ve neyin muhtemel olacağı arasında fark var” diyor Rivers. Bununla birlikte Amerikan Hastalık Kontrol Merkezi (DCD), yüzeyleri dezenfekte etmenin riski azaltacağını söylüyor.
TOPLU TAŞIMADA BULAŞIR MI?
Yukarıda da bahsettiğimiz gibi, virüsün paslanmaz çelik, plastik ve kumaş gibi yüzeylerdeki etkisi hala kesin olarak bilinmiyor. Ancak burun ve ağızdan yayılan damlacıklar kesinlikle yayılıyor; dolayısıyla kalabalık bir otobüs veya metroda, özellikle uzun süreli yolculuklar yapmak gerçekten bir risk. En az 15 dakika boyunca 180 cm’den daha yakınınızda hasta bir insan varsa büyük ihtimalle size de COVID-19 bulaştıracaktır. Halihazırda toplu taşımadan sorumlu yetkililer araçların dezenfekte edilmesi ve iyi havalandırılması konusunda büyük önlemler alıyorlar. Ancak bu önlemlerin ne kadar etkili olduğu henüz bilinmiyor.
GRİP AŞISI KORUR MU?
“Doğrudan bir avantajı yok”, diyor Rivers, “çünkü hem grip, hem de COVID-19 aynı anda çok nadir görülüyor”. Yine de daha az sayıda insanın grip olması, sağlık çalışanlarının yükünü büyük ölçüde azaltacaktır.
EVDE SABUN VE DEZENFEKTAN KALMAZSA NE YAPACAĞIM?
İnsanlar temizlik malzemelerine akın etmiş durumda; hatta bu nedenle bazı dükkanlar, COVID-19 enfeksiyonunda son derece etkili olan sabun ve dezenfektanları kişi başına sınırlı sayıda veriyor. Profesyonel olarak üretilmiş olanlar ideal olsa da, en azından bunlara erişiminiz olana dek kendi yapacağınız dezenfektanları kullanmanız da mümkün. Bunun için popsci.com.tr adresini ziyaret ederek ev yapımı el dezenfektanı yazımızı okuyabiliriniz.
TIRAŞ OLMAK ENFEKSİYONDAN KORUR MU?
Tıraş olup olmamanız enfeksiyon riskinizle ilişkili değil. Şubat ayında, bazı sakal tiplerinin COVID-19’dan korunmak için daha iyi olduğu söylentisi yayılmıştı. Fakat bu söylentiye sebep olan poster, aslında koronavirüs yayılmasına karşı bir önlem olarak değil; işyerinde maske kullanmak zorunda olan profesyoneller için hazırlanmıştı.
DIŞKIDAN BULAŞIR MI?
Hastalık semptomları görülmediği zamanda bile insanların dışkılarında virüsün izlerine rastlandı. Henüz bu atıkların bulaşıcı olup olmadığına dair kesin bir kanıt yok.
PARA TUTARAK BULAŞIR MI?
Hangi yüzeyde ne kadar canlı kaldığı ve yüzeylerden insanlara bulaşıp bulaşmadığı henüz bilinmiyor. Ancak her ihtimale karşı mümkünse temassız ödeme yapın ve hem telefonunuzu, hem de kartınızı sık sık temizleyin. Ellerinizi sık sık yıkayın.