襤lk Babil takvimleri kamer簾 Ay’覺, yani birbirini izleyen iki dolunay aras覺ndaki 29,5 g羹nl羹k d繹nemi temel alan bir sistemdi. Bu d繹ng羹ye g繹re 365,24199 g羹n olarak g繹zlemlenen ortalama g羹ne y覺l覺ndan daha k覺sa, 354 g羹nl羹k bir Ay y覺l覺 (Kamer簾 y覺l) ortaya 癟覺kt覺. G羹ne y覺l覺na dayal覺 takvimi ilk gelitirenler, 襤lk a M覺s覺rl覺lar覺 idi. M覺s覺r’da yaam Nil tak覺nlar覺n覺n etraf覺nda d繹n羹yordu. Gece g繹羹n羹n en parlak y覺ld覺z覺 olan Sirius, her y覺l Nil’in tat覺覺 zamanlarda, g羹n doumundan hemen 繹nce parlamaktayd覺. M覺s覺rl覺lar, takvimlerini bu olayla ilgili yap覺land覺rd覺lar. Mayalar da zaman kayd覺 tutmakla ilgileniyorlard覺 ama, takvimlerini y覺ll覺k bir d繹nemle ilikilendirmemilerdi. Onlar hem ge癟mie hem de gelecee y繹nelik bir takvim sistemi kurmulard覺. 襤lk takvimin M覺s覺rl覺lar taraf覺ndan bulunduu da s繹ylenmektedir.
Modern takvimlerin temeli ise 8. y羹zy覺lda at覺ld覺. Bu takvimler M.. 46 y覺l覺nda J羹l Sezar taraf覺ndan kullan覺ma sokulan J羹lyen takvimine d繹n羹t羹. J羹lyen takvimi, son ekline M.S. 8 civar覺nda, 襤mparator Agustus d繹neminde, austos ay覺na kendi ad覺n覺 verip g羹n say覺s覺n覺 ubattan ald覺覺 bir g羹nle 31’e 癟覺kar覺nca kavutu.
D羹nyada Kullan覺lan Bal覺ca Takvimler
12 Hayvanl覺 T羹rk Takvimi
Bu takvim T羹rk toplumunun kulland覺覺 en eski takvimdir. Bu takvimde G羹ne Y覺l覺 esas al覺nm覺t覺r. 12 Hayvanl覺 takvimde her sene bir hayvan ismiyle an覺l覺r. T羹m takvimler gibi on iki hayvanl覺 T羹rk takvimi de, zaman覺 sistemli bir b羹t羹n h璽line getirme, doru belirleme ve sabit kurallara g繹re kullanma ihtiyac覺ndan ortaya 癟覺km覺t覺r.
12 Hayvanl覺 T羹rk Takvimi’nde u hayvanlar u y覺llar覺 belirtmektedir; S覺癟an Y覺l覺, S覺覺r Y覺l覺, Pars Y覺l覺, Yavan Y覺l覺, Bal覺k Y覺l覺, Y覺lan Y覺l覺, At Y覺l覺, Koyun Y覺l覺, Maymun Y覺l覺, Tavuk Y覺l覺, 襤t Y覺l覺, Domuz Y覺l覺
Budist takvimi
Ay ve G羹ne takvimlerini kullanan ve 繹zellikle Hindi癟in 羹lkeleri Kambo癟ya, Laos, Myanmar ve Tayland ile Sri Lanka’da dini/resm簾 ama癟larla kullan覺lan takvimdir. Bu takvimler ortak bir ge癟mie sahip olsalar da, aralar覺nda aylar覺n adland覺r覺lmas覺, d繹ng羹ler gibi 癟eitli konularda farkl覺l覺klar vard覺r.
in Takvimi
Y覺llar覺, aylar覺 ve g羹nleri astronomik olaylara g繹re hesaplayan bir ay-g羹ne takvimidir. G羹n羹m羹zde in’de Gregoryen takvimi kullan覺lsa da, geleneksel in takvimi, hem in’de hem de deniza覺r覺 in topluluklar覺nda, in Yeni Y覺l覺 ve Fener Festivali gibi tatillerde, halen kullan覺lmaktad覺r. Ayr覺ca, d羹羹nler, cenazeler, ta覺nma veya bir i kurmak i癟in, uurlu olduuna inan覺lan g羹nleri se癟mek i癟in kulland覺klar覺 takvimdir. Devlet taraf覺ndan yay覺nlanan akam haber program覺, tarihi, hem miladi hem de geleneksel 癟in takvimine g繹re duyurmaya devam etmektedir.
K覺pti takvimi
K覺ptilerin kulland覺覺 12 ayl覺k takvim bi癟imidir. M覺s覺r takvimine dayanmaktad覺r. Aylar覺 ve y覺llar覺 Etiyopya takvimiyle 癟ak覺mas覺na kar覺n, farkl覺 ad ve say覺lar nedeniyle bu takvimle kar覺t覺r覺lmamaktad覺r. K覺pti takvimi, H覺ristiyanlara kar覺 son b羹y羹k zul羹mden sorumlu Roma imparatorunun,,, iktidar覺 ele ge癟irdii 284 y覺l覺n覺 k繹ken olarak al覺r. Bu y覺l “ehitler 癟a覺” n覺n balang覺c覺d覺r. K覺pti Yeni Y覺l覺, J羹lyen takviminin 29 Austos’u olarak belirlenmitir.
Etiyopya takvimi
Etiyopya’da kullan覺lan temel takvimdir. Etiyopya Hristiyanlar覺 i癟in, dini takvim olma 繹zellii ta覺r. M覺s覺r takvimi gibi g羹ne temelli olup, J羹lyen takvimi gibi her 4 y覺lda bir art覺k g羹n eklenmektedir. Y覺lba覺, J羹lyen takvime g繹re 29 veya 30 Austos’dur. Miladi takvim ve Etiyopya takvimi aras覺nda oluan 7-8 y覺ll覺k fark, 襤sa’n覺n m羹jdelenmesinin hesab覺nda olan farkl覺l覺klardan oluur.
Miladi Takvim
Miladi takvim ya da Gregoryen takvim, Roma 襤mparatoru J羹l Sezar taraf覺ndan kabul edilen J羹lyen takviminin yerine, Papa XIII. Gregorius taraf覺ndan yapt覺r覺lan bir takvimdir. 襤sa’n覺n doduu y覺l覺 milat olarak alan bu takvim, D羹nya’n覺n G羹ne etraf覺ndaki d繹n羹 s羹resi olan 365 g羹n 6 saatlik zaman覺 “1 y覺l” olarak kabul eder. G羹n羹m羹zde, d羹nyada en yayg覺n olarak kullan覺lan takvimdir. Osmanl覺 襤mparatorluu d繹neminde 繹nce Hicr簾 takvim, daha sonra da 1 Mart’覺 y覺lba覺 olarak kabul eden Rumi takvim kullan覺lm覺t覺. 29 Ekim 1923’te cumhuriyetin ilan覺ndan sonra, 26 Aral覺k 1925’te kabul edilen “Takvimde Tarih Mebdeinin Deitirilmesi Hakk覺nda Kanun” ve “G羹n羹n 24 Saate Taksimi Hakk覺nda Kanun” adl覺 iki ayr覺 yasa ile birlikte, 1 Ocak 1926 tarihinden balayarak T羹rkiye Cumhuriyeti’nde Gregoryen takvimi benimsenmitir.
襤brani Takvimi
襤brani takvimi veya Yahudi takvimi, g羹n羹m羹zde a覺rl覺kl覺 olarak Yahudi dini mek璽nlar覺nda kullan覺lan bir lunisolar takvimidir. 襤srail’de yaln覺zca dini ama癟lar i癟in kullan覺l覺r, resm簾 olarak kullan覺lmaz. Bilinen ilk 襤brani takvimi, Kral S羹leyman d繹neminde d羹zenlenen Gezer takvimidir. On iki aydan oluur. Tar覺msal faaliyetin planlanmas覺n覺 amac覺yla d羹zenlenmi olan takvim, kamer簾 temele sahip olmakla birlikte, sonradan G羹ne esasl覺 takvime d繹n羹t羹r羹lm羹t羹r. 襤srailoullar覺 ise, B璽bil takvim d羹zeninden hareketle yaratt覺klar覺 ve karma覺k yap覺ya sahip olan bir d羹zeni kullanm覺t覺r.
Hint takvimi
Eskiden Hinduizm’de kullan覺lan bir takvimdir. Hint takvimi, Bengal takvimi’nden, Assam takviminden 繹rnek al覺narak tasarlanm覺t覺r. G羹n羹m羹zde ise takvim Hindistan’覺n orta b繹lgelerinde kullan覺lmaktad覺r. Hindistan’覺n k羹lt羹rel 癟eitlilii, say覺m g羹nlerinde bile, eksantrik oranlardad覺r. lkenin farkl覺 b繹lgelerindeki insanlar覺 30 farkl覺 tarih sistemini kullanarak hayal edin! Pek 癟ok farkl覺 takvimle, her ay birka癟 yeni y覺l kutlamalar覺 d羹zenlenebilir!
Celali Takvimi
Celali Takvimi; G羹ne y覺l覺 esas覺na dayanan, 襤ranl覺 matematik癟i ve astronom olan mer Hayyam bakanl覺覺ndaki bir kurul taraf覺ndan d羹zenlenmi bir takvimdir. B羹y羹k Sel癟uklu 襤mparatorluu h羹k羹mdar覺 Sultan Melikah’a sunulan bu takvim, 1079 y覺l覺ndan itibaren kullan覺lmaya balanm覺t覺r. Y覺lba覺n覺 9 Ramazan 471 (Miladi 15 Mart 1079) y覺l覺na rastlayan Nevruz olarak alm覺, Hicret y覺l覺n覺 da balang覺癟 noktas覺 olarak kabul etmitir. Sel癟uklu Devleti’nin yan覺 s覺ra Bab羹r 襤mparatorluu da bir d繹nem bu takvimi kullanm覺lard覺r. Celali takvimi sadece tar覺m, hayvanc覺l覺k gibi ekonomik ilerin d羹zenlenmesinde kullan覺lm覺, normal hayatta ise Hicr簾 takvim kullan覺lmaya devam edilmitir.
Hicr簾 takvim
襤slami, M羹sl羹man ya da Arap takvimi, 1 y覺l覺 354 ya da 355 g羹n olan ve 12 kameri aydan oluan, 襤slam peygamberi Muhammed’in Mekke’den Medine’ye hicretini balang覺癟 y覺l覺 (1. y覺l) kabul eden ve Ay’覺n D羹nya 癟evresinde dolan覺m覺n覺 esas alan bir takvim sistemidir. Hicretin, Muharrem ay覺 yani takvimin balang覺癟 g羹n羹 ya da ay覺yla bir ilgisi yoktur.
Hicr簾 takvim, mer’in halifelii zaman覺nda Hicretten 17 sene sonra, Miladi 639’da, toplanan bir meclis taraf覺ndan Ali’nin 繹nerisiyle, Hicretin ger癟ekletii y覺l 1 kabul edilerek oluturulmutur. Bundan 繹nce y覺llar rakamla deil o y覺l ger癟ekleen 繹nemli olaylar覺n isimleriyle an覺lmakta idi. rnein: Fil senesi, Fil senesinden iki sonraki sene, Kabe’nin tamirinin yap覺ld覺覺 tamir senesi, sel senesi gibi.
Hicri takvim, Hicr簾 ems簾 takvim ve Hicri Kameri takvim olmak 羹zere ikiye ayr覺l覺r.
Japon takvimi
Bir dizi resm簾 ve gayriresm簾 sistemlerin dahil olduu bir takvimdir. G羹n羹m羹zde Japonya’da Miladi takvim ile birlikte mevcut imparatorun saltanat覺n覺n y覺l覺n覺 belirten d繹nem isimleri kullan覺lmaktad覺r. Japonya’da y覺llar覺 belirtmek i癟in birden fazla sistem kullan覺lm覺t覺r; in ay-g羹ne takvimi 6. y羹zy覺l覺n ortalar覺nda Kore 羹zerinden Japonya’ya gelen in takvimi. 1685’ten itibaren de in usulleri Japon bi癟imleri kullan覺larak uygulanm覺t覺r.
Japonya’n覺n efsanevi kurucusu 襤mparator Jimmu’ya dayanan Japon imparatorluk y覺l覺 1 Ocak 1873 tarihinde Japonya Meiji Restorasyonu kapsam覺nda Miladi takvime ge癟mitir.G羹n羹m羹zde Y覺lba覺 haricinde in takvimi nadiren kullan覺lmaktad覺r. 襤mparatorluk y覺l覺 sistemi ise II. D羹nya Sava覺’n覺n ard覺ndan 1947 y覺l覺nda lavedildi.
J羹lyen takvimi
J羹l Sezar taraf覺ndan M 46 y覺l覺nda kabul edilen ve Bat覺 d羹nyas覺nda 16. y羹zy覺la kadar kullan覺lan takvim. Art覺k y覺l hesaplamas覺ndaki ufak bir fark sonucu yakla覺k her 128 y覺lda bir g羹nl羹k bir kayma oluturduu i癟in, 1582 y覺l覺nda yerini Gregoryen takvimi alm覺t覺r.
Bununla birlikte Rusya ve Bulgaristan gibi Ortodoks Hristiyan baz覺 羹lkeler kilisenin de etkisiyle 20. y羹zy覺l ba覺na kadar bu takvimi kullanm覺t覺r. Rusya’da Bolevik devrimi sonras覺nda bu takvim b覺rak覺l覺p yerine modern Gregoryen takvim kullan覺lmaya balanm覺t覺r. Ancak bu durumda dahi Rus kilisesi gibi dini kesimler bu takvime d繹n羹lmesi y繹n羹nde 癟ar覺lar覺n覺 yinelemektedir.
Maya takvimi
Kolomb 繹ncesi Mezoamerika’da ve dal覺k Guatemala ile Veracruz, Oaxaca ve Chiapas, Meksika’daki bir癟ok 癟ada topluluk taraf覺ndan kullan覺lan bir takvimler sistemi. Maya takvimine g繹re her bir y覺l her biri 20 g羹nl羹k 18 aydan oluuyordu. Ayr覺ca “haab” denilen 5 ekstra g羹n daha vard覺. “Tun” ad覺 verilen 360 g羹nl羹k periyot Maya takviminin temelini oluturuyordu. Maya takviminde ikinci bir sistem daha vard覺. Bu sisteme g繹re 20 tun 7200 g羹n veya 1 katun; 20 katun 14.400 g羹n veya 1 baktun olarak adland覺r覺lmaktayd覺. Ay ve g羹nlerin katlar覺ndan oluan Maya takvimi bu ekilde 23.040 milyon g羹nden veya 63 milyon y覺ldan oluan 1 alautun’a kadar devam etmekteydi. Bug羹nk羹 modern sistemde bu say覺y覺 yazabilmek i癟in 11 rakam gerekirken, binlerce y覺l 繹nceki Maya takviminde 9 rakamla yaz覺labiliyordu. “Mayalar 繹nemli olaylar覺n tarihlerini belirtmek i癟in 癟ok kompleks bir sistem kullanmaktayd覺lar. Bu sistem “G羹ne Y覺l覺”, “Dini Y覺l” ve “Ven羹s Y覺l覺” olmak 羹zere 羹癟 farkl覺 zaman 繹l癟eini temel olarak almaktayd覺. 260 g羹nl羹k dini y覺l g羹ne y覺l覺na balan覺r ve her ikisi de 584 d羹nya g羹n羹 s羹ren Ven羹s y覺l覺n覺n i癟inde yer al覺rlard覺.
Tibet takvimi
Bir y覺l覺n 12 ya da 13 aydan olutuu ve her ay覺n yeniayla balad覺覺 bir ay-g羹ne takvimidir. Her 羹癟 y覺lda bir eklenen on羹癟羹nc羹 ayla birlikte bir Tibet y覺l覺n覺n g羹ne y覺l覺na denk d羹mesi salanmaktad覺r. Aylar覺n belirli adlar覺 yoktur. Tibet yeni y覺l kutlamas覺na Losar ad覺 verilir.
Her y覺l bir hayvan bir elementle ilikilendirilmektedir. in bur癟lar kua覺n覺 and覺ran bu d羹zen aa覺daki s覺ray覺 izler.
Yabani tavan,Ejderha,Y覺lan,At,Koyun,Maymun,Ku,K繹pek,Domuz,Fare,Boa,Kaplan
Elementler ise aa覺daki s覺ray覺 izlemektedirler.
Ate,Toprak,Metal,Su,Tahta
Her element biri erkek dieri dii olmak 羹zere sonraki iki y覺lla ilikilendirilir. rnein; erkek Toprak-Ejderha y覺l覺n覺 dii Toprak-Y覺lan y覺l覺 izlerken bu y覺l覺n hemen ard覺ndan erkek Metal-At y覺l覺 gelir. Cinsiyet, hayvan ad覺ndan da anla覺labildiinden kullan覺lmayabilir.
Element-hayvan elendirmesi her 60 y覺lda bir (Altm覺l覺k d繹ng羹) yinelenir. D繹ng羹, (dii) Ate-Yabani Tavan y覺l覺 ile balamaktad覺r. Bu d繹ng羹ler tarih boyunca numaraland覺r覺lm覺lard覺r. Buna g繹re 2013 y覺l覺 25. d繹ng羹n羹n (dii) Y覺lan-Metal y覺l覺na kar覺l覺k gelmektedir.
sur Takvimi
M.. 4750 y覺l覺nda balayan Aytabanl覺 bir takvim olupAsurda ina edilenilk tap覺naktanesinlenilmitir. zellikle Addi Alkhas, Jean Alkhas ve Nimrod Simono taraf覺ndan d羹zenlenen Asur Takvimi i癟in G覺lgam覺ta yay覺nlanan birtak覺m makaleler baz al覺nm覺t覺r. Yeni bir y覺l Bahar覺 ilk g繹r羹le balar. sur, yeni y覺l覺 h璽len daha her y覺l toplanarak, festivallerle kutlanmaya devam etmektedir. M.S. 2022 y覺l覺, Asurlarda 6772 y覺l覺na denk gelmektedir.
Babil takvimi
12 kameri aydan oluan ve y覺ll覺k bir ay-g羹ne takvimidir. Babil’de kullan覺lan takvim, hem kamer簾 ve hem de G羹ne esasl覺 olarak d羹zenlenmitir. Babil takviminde de g羹n, g羹nbat覺m覺nda balar ve bir sonraki g羹nbat覺m覺nda sona erer. S羹merde M.. IV biny覺l覺n sonu ile III biny覺l覺n balang覺c覺nda her bir ehrin kendi takvimi vard覺. Rahipler y覺ld覺zl覺 g繹ky羹z羹n羹 g繹zlem yapmakla bir癟ok astronomik sonucu elde etmilerdir. M.. III biny覺lda g繹ky羹z羹 cisimlerinin hareketinin g繹zlemlemek i癟in y羹kseklii 20 m’ye ulaan 癟ok katl覺 kuleler ina ediliyordu. Bu kuleler genellikle tap覺naklar覺n yan覺na dikilirdi.
Bizans Takvimi
Dou Ortodoks Kilisesi taraf覺ndan 691’dan 1728’e kadar Rum Ortodoks Patrikhanesi olarak kullan覺ld覺. Ayr覺ca bu takvim 988 ile 1453 y覺llar覺 aras覺nda Dou Roma 襤mparatorluu’nun ve ayn覺 zamanda 988 ile 1700 y覺llar覺 aras覺nda Rusya’n覺n resm簾 takvimi olmutur.
Takvimin balang覺癟 y覺l覺n覺n 1 Eyl羹l olmas覺n覺n d覺覺nda tamamen J羹lyen takvimine dayanmaktad覺r. Yarat覺l覺 y覺l覺n覺n yerletirilmesi Enkarnasyon’u 5509 y覺l覺ndan 繹nce ve d羹nyan覺n kuruluundan itibaren Yahudiler ve ilk Hristiyanlar覺n aras覺nda belirli bir eilime y繹nelen gelenekler olmutu. D羹nya Bizans takvimine g繹re 5509 yani 1 Eyl羹l y覺l覺nda yarat覺lm覺t覺.
Frans覺z cumhuriyet癟i takvimi
Dier ad覺yla Frans覺z devrimci takvimi), Frans覺z Devrimi s覺ras覺nda oluturulan, 1793 y覺l覺n覺n sonlar覺ndan 1805 y覺l覺na kadar Frans覺z h羹k羶meti ve 1871 y覺l覺nda 18 g羹nl羹羹ne Paris Kom羹n羹 taraf覺ndan kullan覺lan takvimdi.
Devrimci takvim, k覺smen t羹m din簾 ve kralc覺 etkileri takvimden kald覺rmak i癟in tasarland覺 ve Fransa’daki b羹y羹k bir ondal覺klat覺rma giriiminin par癟as覺yd覺. Fransa’daki h羹k羶met kay覺tlar覺nda ve Bel癟ika, L羹ksemburg ve Hollanda ile Almanya, 襤svi癟re, Malta ve 襤talya’n覺n baz覺 b繹lgeleri de dahil olmak 羹zere Frans覺z y繹netimi alt覺ndaki dier yerlerde kullan覺ld覺.
R羶m簾 takvim
Hicret’i balang覺癟 kabul eden G羹ne y覺l覺 esas覺na dayal覺 bir takvim. D羹nya’n覺n G羹ne etraf覺nda dolan覺m覺n覺 esas alan ems簾 Takvim d羹zeninde, 13 Mart 1840’ta uygulanmaya balad覺. Kamer簾 takvim sisteminde bir y覺l 354 g羹n, ems簾 takvim sisteminde ise D羹nya’n覺n G羹ne etraf覺nda dolan覺m覺 esas al覺nd覺覺ndan bir y覺l 365 g羹n olarak hesaplan覺r.
Tanzimat D繹nemi’ne kadar Osmanl覺 Devleti’nde Hicr簾 takvim her sahada resm簾 takvim olarak kullan覺l覺yordu. Y覺lba覺 1 Muharrem’di. Tanzimat D繹nemi’nde, 13 Mart 1840 mil璽d簾 tarihi, 1 Mart 1256 Cuma g羹n羹 olarak R羶m簾 takvimin y覺lba覺s覺 kabul edildi. Bu tarihten sonra 癟ift takvim uygulamas覺 balad覺, ayn覺 anda hem Hicr簾 takvim, hem de R羶m簾 takvim 1870 mil璽d簾 y覺l覺na kadar birlikte uyguland覺.
Hicr簾 takvim Ay y覺l覺na g繹re, R羶m簾 takvim ise G羹ne y覺l覺 esasl覺 hesapland覺覺 i癟in Hicr簾 takvimde senenin son g羹n羹 R羶m簾 takvimin 癟ak覺an senesinden her y覺l 11 g羹n daha geriye d羹羹yordu. 襤kililiin 繹nlenmesi i癟in o tarihten sonra art覺k sadece R羶m簾 takvim kullan覺lmaya baland覺. R羶m簾 takvim, Bat覺’n覺n kulland覺覺 Gregoryen milad簾 takvimden 13 g羹n gerideydi. R羶m簾 ile milad簾 aras覺nda her iki takvim de G羹ne y覺l覺 esas覺na g繹re d羹zenlendii i癟in aradaki 13 g羹nl羹k fark sabitti. B繹ylece Hicr簾 takvimin aksine mevsimlerin hep ayn覺 aylara denk gelmesi temin edilmi, y覺l fark覺 da takvimin balad覺覺 zamanki fark olan 584 y覺la sabitlenmi oldu. Bu fark, R羶m簾 Takvim’in J羹lyen Takvimi’ni, Milad簾 takvimin ise Gregoryen Takvimi’ni esas almas覺ndan ileri gelir.
8 ubat 1332 tarih ve 125 Say覺l覺 Kanun’la J羹lyen esasl覺 R羶m簾 takvim y羹r羹rl羹kten kald覺r覺larak Gregoryen esasl覺 R羶m簾 takvime ge癟ildi. Bu deiiklik, Mil璽d簾 takvimde 1917 senesine denk gelir.
