Yunan astronom ve matematikçi Eratosthenes (MO 276-194) Yer’in büyüklüğünü ölçen ilk kişi olarak hatırlanır; ama coğrafyanın kurucusu da sayılır, Eratosthenes, geography (Türkçeye Arapça üzerinden Yunancadan geçen coğrafya)kelimesini kullanan ilk kişidir ve coğrafya biliminin temellerini atmıştır. Gezegenimizdeki konumları ölçmek için kullanılan temel ilkelerin çoğunu da saptadı. Coğrafi ve kartografik bilgilerini kullanarak paralel ve meridyenlerle yapılmış ilk Dünya haritasını çizmiştir. Ayrıca Eratosthenes, bilimsel kronolojinin kurucusudur ve Truva’nın fethinden Büyük İskender‘e kadar yaşanan edebi ve politik olayları saptamak için çalışmalar yapmıştır. Suda tarihi ansiklopedisine göre dünya ikincisi olduğuna inandığı için Eratosthenes’e aynı dönemde yaşayan insanlar Yunancanın 2. harfi olan Beta lakabını takmışlardır.
Kirene’de (bugünkü Libya’da) doğan Eratosthenes Yunan dünyasının çoğunu dolaştı. Atina’da ve İskenderiye’de öğrenim gördü, sonunda İskenderiye’nin Büyük Kütüphanesinin kütüphanecisi oldu.
Eratosthenes İskenderiye’deyken, İskenderiye’nin güneyindeki Asvan kasabasında, yaz gündönümünde (Güneş’in gökyüzünde en yüksek noktaya çıktığı yılın en uzun günü) Güneş’in doğrudan tepeden geldiğini duydu. Güneş’in, ışınları Yer’e çarptığında birbirine neredeyse paralel olacak kadar uzak olduğunu varsayarak, Güneş’in aynı anda İskenderiye’deki gölgesini yansıtmak için dikey bir çubuk ya da “gnomon” kullandı. Güneş’in, zenitin 7,2° -bir çemberin çevresinin 1/50’si- güneyinde olduğunu belirledi. Bu nedenle, bir kuzey-güney meridyeni boyunca iki kentin arasındaki mesafe Yer’in çevresinin 1/50’si olmalıdır, diye düşündü. Bu gezegenimizin çevresini 230.000 stadyum, yani 39.690 kilometre olarak hesaplamasına olanak verdi. Yanılma payı %2’den az.
Güneş ışığı Asvan’a dik açıyla ulaşıyor ama İskenderiye’de bir gölge oluşturuyordu. Gnomon’un [güneş saati çubuğu] oluşturduğu gölgenin açısı, Eratosthenes’in Yer’in çevresini hesaplamasına olanak verdi.
Yer’in Çevresinin Ölçümünün Tarihçesi
MÖ 6.yy – Yunan matematikçi Pythagoras, Yer’in düz değil küre şeklinde olabileceğini öne sürer.
MÖ 3.yy – Samoslu Aristarkhos, bilinen Evren’in merkezine Güneş’i yerleştiren ilk kişidir. Güneş’in ve Ay’ın göreli büyüklüklerini ve Yer’den uzaklıklarını hesaplamak için trigonometrik bir yöntem kullanır.
MÖ 3.yy Sonu – Eratosthenes haritalarına paralelleri ve meridyenleri (modern enlem ve boylamların eşdeğeri) sokar.
MS 18.yy – Fransız ve İspanyol bilim insanlarının muazzam çabaları sonucu Yer’in gerçek çevresi ve şekli anlaşıldı.
Yorum Ekle