Zaman覺 繹l癟mek i癟in ilk 癟abalar g羹ne saatiyle balam覺t覺r. Bu ilk saatler, y羹zy覺llar boyunca zaman覺n 繹l癟羹lmesi i癟in kullan覺lan en yayg覺n ara癟 olmulard覺r. G羹ne saatleri, 繹zel olarak haz覺rlanm覺 bir milin g繹lgesinin, G羹nein g繹r羹nen hareketine uygun olarak yine 繹zel olarak haz覺rlanm覺 mermer, ta veya maden簾 bir zemin (kadran) 羹zerindeki hareketine g繹re zaman覺n 繹l癟羹lmesine yarayan ara癟lard覺r.
襤nsanolu 癟alar boyunca zaman denilen anla覺lmas覺 zor kavramla uram覺, y覺ld覺zlara ve g羹nee bakarak zaman覺 anlamaya ve hesaplamaya 癟al覺m覺t覺r. Eski 癟alarda insanlara sadece yamurun, kar覺n, souun, s覺ca覺n zaman覺n覺 bilmek yetiyordu. Mevsimler insanlar覺n hayatlar覺n覺 y繹netiyor ve hasat zaman覺n覺, g繹癟 zaman覺n覺, bar覺nma zaman覺n覺 s繹yl羹yorlard覺. Gittik癟e daha k羹癟羹k zaman birimlerine ihtiya癟 duyan insan, y覺l覺 aylara ve aylar覺 haftalara b繹lmeye balam覺t覺r. Zaman ge癟iinin en belirgin g繹stergesi olan g羹n, g羹ne dounca bal覺yor ve 癟al覺ma s羹resi ayd覺nl覺k zaman覺 kapl覺yordu. 襤nsanlar覺n geceyi g羹nd羹ze benzetme 癟abalar覺, g羹n羹 daha k羹癟羹k zaman birimlerine ay覺rmay覺 gerektiriyordu. Dakika ve saniyeler daha 癟ada d繹nemlerin 羹r羹n羹 olmakla birlikte, insanlar g羹n羹 birka癟 b繹l羹me ay覺rmaya 癟al覺m覺lar ve gittik癟e daha k羹癟羹k zaman dilimlerine ihtiya癟 duymulard覺r. Daha k羹癟羹k zaman birimleri tarih簾 takvimle paralellik g繹sterir. Y覺l覺 ve g羹n羹 ilk olarak birimlere b繹len S羹merler, zaman覺 繹l癟meye 癟al覺m覺lard覺r. M覺s覺rl覺larla devam eden bu 癟abalar Yunanl覺lar ve Romal覺larla iyice gelimitir. Saat, bug羹nk羹 halini al覺ncaya kadar hi癟 kukusuz 癟eitli aamalardan ge癟mi, 癟eitli ekiller alm覺t覺r. Haydi, gelin, insanlar覺n en eski 癟alardan g羹n羹m羹ze kadar kulland覺klar覺 saat t羹rlerine bir g繹z atal覺m:
G羹ne Saati
Zaman覺 繹l癟mek i癟in ilk 癟abalar g羹ne saatiyle balam覺t覺r. Bu ilk saatler, y羹zy覺llar boyunca zaman覺n 繹l癟羹lmesi i癟in kullan覺lan en yayg覺n ara癟 olmulard覺r. G羹ne saatleri, 繹zel olarak haz覺rlanm覺 bir milin g繹lgesinin, G羹nein g繹r羹nen hareketine uygun olarak yine 繹zel olarak haz覺rlanm覺 mermer, ta veya maden簾 bir zemin (kadran) 羹zerindeki hareketine g繹re zaman覺n 繹l癟羹lmesine yarayan ara癟lard覺r. Saat, g羹nein oluturduu g繹lgeyi 繹l癟t羹羹nden g羹ne saatleri ancak bol g羹neli 羹lkelerde ve g羹nd羹zleri kullan覺labiliyordu. G羹ne saatlerinde zaman覺n uzunluu bir mevsimden 繹tekine deiiyordu. G羹ne saati karma覺k bir sistemdi ve 癟ok esnekti. Daha basit sistemlere ve akam
saatlerini izlemeye duyulan ihtiya癟, deiik aray覺lar getirdi ve insanlar zaman覺 繹l癟ebilmek i癟in g繹ky羹z羹yle ilikisi olmayan baka ara癟lara y繹neldiler.
Kum Saati
Kum saatleri zaman覺n geleneksel sembol羹d羹r. Saatin ilk tasar覺m覺 olan yumurta bi癟iminde cam kaptan akan kum, y羹zy覺llar boyunca sabit kalm覺t覺r. Saatlerde kumun yan覺nda, zaman zaman pudra haline getirilmi yumurta kabuu, c覺va ya da ince toz siyah mermer de kullan覺lm覺t覺r. Kum saati, Avrupada ilk kez 8. y羹zy覺lda kullan覺lm覺t覺r. Camc覺l覺k becerisi gelitik癟e, kumun doldurulduu a覺z da eritilerek kapat覺lm覺 ve nemlenerek ak覺覺n zorlamas覺n覺n 繹n羹ne ge癟ilmitir. 16. y羹zy覺ldan g羹n羹m羹ze kadar gelen bu saatler sadece zaman覺 繹l癟mek i癟in deil, belirli bir s羹renin balang覺c覺n覺 ve bitiini g繹stermek i癟in de kullan覺lm覺t覺r. Souk iklimlerde su saatine g繹re daha yayg覺n kullan覺m覺 olduu halde, kum saati g羹n boyunca zaman 繹l癟羹m羹 i癟in 癟ok uygun bir gere癟 deildi. Bunun i癟in ya 癟ok b羹y羹k yap覺lmas覺 ya da ba覺nda her an birinin beklemesi gerekiyordu.
Su Saati
G羹ne saatleri kadar eskiye dayanan ancak tam zaman覺 bilinmese de ilk 繹rnekleri M覺s覺rda bulunan su saatleri, dibinde delik olan bir kovan覺n boalmas覺 ve dolmas覺yla zaman覺 g繹steriyordu. Bu saatler, zamana yeni bir bak覺 eklini olanakl覺 k覺lm覺t覺r. G羹ne saatleri belirli bir zaman覺 g繹sterirken, su saatleri ne kadar zaman ge癟tiini de g繹steriyordu. Bu y羹zden su saatinin icad覺 zaman 繹l癟羹m羹n羹n ger癟ek balang覺c覺 say覺labilir. Su saatleri y羹zy覺llar boyunca mekanik saatlerin bulunmas覺na kadar kullan覺lm覺t覺r. Tek 癟anaktan oluan su saatlerinde, i癟i su dolu ve alt覺nda bir delik olan 癟ana覺n i癟inden d覺ar覺 su boald覺k癟a i癟indeki iaretler zaman覺n ge癟iini g繹steriyordu. Birka癟 癟anaktan oluan t羹rlerde ise, su bir 癟anaktan dierine doluyordu. Su saatlerinin baka bir 癟eidi de dibinde delik olan metal bir kaptan oluuyordu. 襤癟i su dolu b繹yle bir kap daha geni bir kab覺n i癟ine konduunda yava yava doluyor ve dibe bat覺yordu. Su saatleri, g羹n羹m羹zde h璽l璽 Kuzey Afrikan覺n baz覺 b繹lgelerinde kullan覺lmaktad覺r.
Ate Saati
Zaman覺n 繹l癟羹lmesi i癟in deiik y繹ntem aray覺lar覺yla yap覺lan bir癟ok deneme aras覺nda ate saati de bulunuyor. Petrol lambas覺n覺n alevi ile 癟al覺an saat mekanizmas覺nda, t羹ketilen ya覺n b繹lmeli bir saydam kapta izlenmesi ya da k覺salan mumun g繹lgesinin arkadaki bir cetvel 羹zerindeki boyuna g繹re saatler belirleniyordu. Deiik t羹rleri olan ate saatleri alarm saati olarak bile kullan覺l覺yordu. 襤stenen saat yerine iple balanan iki k羹癟羹k a覺rl覺k, alev ipi kopar覺nca bak覺r bir y羹zeye d羹羹p ses 癟覺kar覺yordu.
Mekanik Saatler
襤lk mekanik saatler, saati g繹stermek deil zaman覺 duyurmak 羹zere yap覺lm覺t覺r. Bu saatler birer a覺rl覺a bal覺 olarak 癟al覺覺yordu ve belirli zaman aral覺klar覺 ile gonga vuran tokmaklarla donat覺lm覺t覺. O d繹nemlerde saatlerin 癟an 癟almas覺 gerektiine inan覺l覺yordu. 襤ngilizcede saat anlam覺na gelen clock kelimesi Latince cloccadan gelmektedir ve 癟an anlam覺ndad覺r. Ancak, daha sonra bu kelime, b羹t羹n saatleri tan覺mlamak i癟in kullan覺lm覺t覺r. Mekanik saatler i癟in bulunan mekanizma, a覺rl覺覺n as覺l覺 olduu ipi ya da zinciri k覺sa aral覺klarla tutan ve b覺rakan bir d羹zenektir ve bu t羹m modern saatlerin ortak 繹zelliidir. Ucuna a覺rl覺k bal覺 bir metal 癟ubuk ve yatay olarak gidip gelen bir milden oluan mekanizmada, her gidite bir t覺rnak sal覺veren bir d羹zenek oluturulmu ve milin hareketi de d覺 ucuna tak覺lm覺 bir a覺rl覺kla kontrol edilmitir. B繹ylece, balang覺癟ta dakikalar覺n ve daha sonra da saniyelerin belirlenmesi m羹mk羹n olmutur. Zamanla k羹癟羹len saatler cepte ya da kolda ta覺nabilmi balanm覺, balang覺癟ta sadece kad覺nlar覺n kulland覺覺 kol saatleri I. D羹nya Sava覺 s覺ras覺nda erkekler aras覺nda da yayg覺nlam覺t覺r.
Yorum Ekle