NASA n覺n Mariner IV uzay arac覺 1965 y覺l覺nda mars’覺n atmosferinde ince bir co2 katman覺 olduuna dair veriler iletmiti. Bir y覺l sonra Amerikan覺n Caltech niversitesinden Robert B. Leighton ve Bruce C. Murray adl覺 bilimciler, Mars atmosferinde kontroll羹 bir bas覺n癟 olumas覺 i癟in kutuplar覺nda b羹y羹k bir CO2 buz k羹tlesi olmas覺 gerektiini ileri s羹rd羹ler.
Yeni bir 癟al覺ma, Murray ve Leighton taraf覺ndan ortaya at覺lan iddian覺n doru olabileceini 繹ne s羹r羹yor.
Mars atmosferinin %95i karbon dioksitten oluuyor ve y羹zey bas覺nc覺 D羹nyaya g繹re yaln覺zca %0.6. Leighto n – Murray teorisine g繹re, gezegen y繹r羹ngesinde ilerlerken ve ekseni etraf覺nda d繹nerken kutuplar覺n G羹nee yaklamas覺 ve uzaklamas覺 nedeniyle atmosferik bas覺nc覺n覺n s羹rekli deimi olmas覺 gerekiyor. Kutuplardaki CO2 buzunun dorudan G羹nee maruz kalmas覺 s羹blimasyona (kat覺 halden dorudan gaz hale d繹n羹mesine) yol a癟t覺. G羹ne 覺覺覺n覺n s羹rekli deimesi, atmosferdeki bas覺nc覺n onbinlerce y覺l boyunca (u anki Mars atmosferinin) d繹rtte biri ile iki kat覺 aras覺nda s羹rekli deimesine, yani h覺zl覺 ve s羹rekli global iklim deiikliklerine neden oldu.
NASAn覺n Calteche yapt覺rd覺覺 yeni bir model, yukar覺daki teoriyi dorulad覺. Peter Buhler 繹nderliinde ger癟ekletirilen modele g繹re Mars覺n G羹ney Kutbu ilgin癟 bir 繹zellie sahip: t覺pk覺 bir pastan覺n katmanlar覺 gibi, bu b繹lgede s羹rekli birbiri ile yer deitiren 1 kilometre derinlie sahip CO2 buzu ve su buzu katmanlar覺 mevcut. Bu katmanlar覺n 羹zerinde ise ince bir CO2 katman覺 var. Bu rezervler, bug羹n Mars atmosferinin tamam覺 kadar CO2 i癟eriyor.
Teoride b繹ylesi bir katman sistemi m羹mk羹n deil; 癟羹nk羹 su buzu termal olarak CO2 buzundan hem daha kararl覺, hem de daha koyu. Bilim insanlar覺 CO2 buzunun su buzu alt覺nda kalmas覺 halinde h覺zla karars覺z hale geleceini d羹羹n羹yorlard覺. Ancak Buhler ve arkadalar覺n覺n modeline g繹re bu rezervler 3 fakt繹r羹n etkisi ile evrimlemi olabilir: 1) Gezegenin eksenindeki belirgin eiklik; 2) su ve CO2 buzlar覺n覺n 覺覺覺 yans覺tma 繹zellikleri aras覺ndaki fark; 3) CO2 s羹blimletiinde atmosfer bas覺nc覺nda oluan art覺.
Genellikle bir modeli 癟al覺t覺rd覺覺n覺zda sonu癟lar覺n g繹zlemlere bu kadar yak覺n olmas覺n覺 beklemezsiniz. Ancak model taraf覺ndan hesaplanan katman kal覺nl覺klar覺, uydular覺n radar 繹l癟羹mleri ile m羹kemmel uyum sal覺yor diyor Buhler.
Arat覺rmac覺lara g繹re bu rezervler 繹yle olutu: Ge癟tiimiz 510 bin y覺l boyunca Mars, ekseni etraf覺nda d繹nerken G羹ney Kutbu s羹rekli deien younlukta G羹ne 覺覺覺na maruz kald覺. Daha az 覺覺k ald覺覺nda kutuplarda CO2 buzu olutuunda ufak miktarlarda su buzu da CO2 buzu i癟ine hapsoldu. CO2 s羹blimletiinde, geriye daha kararl覺 olan su buzu kald覺 ve birleerek bir katman haline geldi.
Ancak su katmanlar覺, bu rezervi tam olarak hapsetmeyip; bunun yerine s羹blimleen CO2 Mars覺n atmosferik bas覺nc覺n覺 y羹kseltti ve CO2 buzu katman覺, atmosfer bas覺nc覺 ile dengelendi. G羹ne 覺覺覺 azald覺覺nda, su katman覺n覺n 羹zerinde yeni bir CO2 buzu katman覺 olutu ve bu d繹ng羹 tekrar balad覺.
S羹blimleme s覺kl覺覺 azald覺k癟a CO2 buzunun bir k覺sm覺 su katmanlar覺 aras覺nda kald覺; b繹ylece CO2 ve su buzu aras覺ndaki deiim balad覺. En derin (dolay覺s覺yla en eski) CO2 katman覺 510 bin y覺l 繹nce, G羹ne 覺覺覺n覺n kutup 羹zerinde en y羹ksek seviyede olduu ve t羹m CO2 gaz覺n覺n s羹blimletii son d繹nemde meydana geldi.
Marstaki bas覺n癟 dalgalanmas覺n覺n ge癟miine ait tahminlerimiz, gezegenin ikliminin oluumuna 覺覺k tutuyor. Buna y羹zeye yak覺n b繹lgelerde olas覺 s覺v覺 su ve yaanabilirlik ihtimalleri de dahil diyor Buhler.
Yorum Ekle