G羹n羹m羹zde hastaland覺覺m覺zda hemen bir sal覺k kurumuna gidip rahatl覺kla tedavi olabiliyoruz. Gelien t覺p ve eczac覺l覺k sayesinde bir癟ok hastal覺覺n tedavisi art覺k 癟ok kolay. Hatta 癟ou hastal覺k, a覺 gibi, 繹nceden al覺nan 繹nlemlerle balamaya f覺rsat bile bulam覺yor. Peki, bu durum eskiden nas覺ld覺? Antik d繹nemlerde insanlar hastalan覺nca ne yap覺yorlard覺? Elbette hastal覺klar insanl覺k tarihi boyunca hep oldu, hatta insandan 繹nce de vard覺. Hastal覺klarla yaamay覺 繹renen insan onun tedavisini de zaman i癟inde 繹renecekti. B羹y羹c羹l羹k ve sihirle balayan t覺p tarihinin Anadoludaki ge癟mii de 癟ok ilgin癟
T覺p tarihi arat覺rmalar覺, deontoloji ve t覺p tarihi, antropoloji, arkeoloji bilim dallar覺n覺n ortak 癟al覺malar覺yla yap覺l覺yor. lkemizde de Anadolu t覺p tarihiyle ilgili arat覺rmalar yap覺l覺yor. Biz de Anadolu t覺p tarihiyle ilgili 癟ok say覺da arat覺rmas覺 bulunan G羹lhane Askeri T覺p Akademisinden (GATA) Do癟. Dr. Adnan Ata癟覺 ziyaret ettik ve ondan ge癟mi d繹nemlerdeki Anadolu t覺bb覺yla ilgili bilgiler ald覺k. Tarih boyunca 癟ok say覺da k羹lt羹re ev sahiplii yapan Anadolu, bir癟ok bilim dal覺n覺n douuna da tan覺kl覺k etti.
Bunlardan en 繹nemlisi belki de t覺pt覺. Anadoludaki ilk bulgular覺 g羹n羹m羹zden 10.000 y覺l 繹ncesine dayanan Anadolu t覺bb覺, Osmanl覺 d繹nemine kadar gelimesini s羹rd羹rd羹. 襤lk zamanlar覺 Antik癟a tap覺nak t覺bb覺 olarak bilinen Anadolu t覺bb覺n覺n en 繹nemli yap覺lar覺 olan asklepionlar (ilk hastaneler), Bergama, Efes, Yumurtal覺k, 襤zmit, 襤znik ve Ereli gibi kentlerde yap覺ld覺. Osmanl覺 d繹neminde de Konya, Kayseri, ank覺r覺, Tokat, Amasya, Manisa ve Divrii gibi kentlerde dar羹ifalar (hastaneler) kuruldu. Sal覺kla ilgili bu kadar yap覺yla birlikte, 襤stank繹yl羹 (Kos Adas覺) Hipokrates (M 460-370), Bergamal覺 Galen (131-200), Bursal覺 Asklepiades (MS 1. y羹zy覺l), Efesli Rufus (MS 1. y羹zy覺l), Anavarzal覺 Dioskorides (MS 1. y羹zy覺l), Efesli Soranus (MS 2. y羹zy覺l), Kayserili Areteaus (MS 4. y羹zy覺l), Hac覺 Paa, Mahmud irvani (1375-1450), erafeddin Sabuncuolu (1385-1465), emseddini 襤t璽ki, Akemseddin, Molla G羹rani, Mustafa Beh癟et Efendi (1774-1834) gibi 癟ok say覺da 羹nl羹 t覺p adam覺 da Anadoluda yaad覺 ve t覺bb覺n gelimesine katk覺da bulundu.
Yaln覺zca sal覺k alan覺ndaki yap覺lara ve doktorlara bak覺ld覺覺nda bile Anadolunun t覺p tarihi a癟覺s覺ndan ne kadar 繹nemli olduu g繹r羹lebilir.
Tarih boyunca Anadoluda t覺bb覺, Antik d繹nem, Hitit d繹nemi, Antik Bat覺 Anadolu d繹nemi, Sel癟uklu d繹nemi ve Osmanl覺 d繹nemi olarak ele alabiliriz. Antik d繹nemde, Anadoluda yap覺ld覺覺 bilinen ilk t覺bbi giriim trepenasyon denen beyin delme ameliyatlar覺d覺r. On bin y覺l 繹ncesinden kalan insan kafataslar覺nda bilinen en eski cerrahi giriimlerin izleri bulunmutur. stelik izler, ameliyattan sonra kiinin bir s羹re daha yaad覺覺n覺 da g繹steriyor. Bundan hemen sonra, neolitik d繹nemden kalan epilasyon aletlerinin bulunmas覺, bedendeki k覺llar覺n da al覺nd覺覺n覺n g繹steriyor. Bu aletlerden 癟ok say覺da bulunmas覺 epilasyonun, g羹n羹m羹zde olduu gibi, eskiden de yayg覺n olarak yap覺ld覺覺n覺 g繹steriyor. O zamanlarda beyin ameliyatlar覺n覺n nas覺l yap覺ld覺覺 konusunu daha 繹nce 486. say覺m覺zda (May覺s 2008) ayr覺nt覺l覺 bi癟imde ele alm覺t覺k.
Hitit D繹neminde T覺p
Hititler sava癟覺 ve asker bir toplum olarak biliniyor. Bundan dolay覺 bir癟ok cerrahi uygulaman覺n yap覺lm覺 olmas覺 beklenirken eldeki bulgular b羹y羹 ve dinsel a覺rl覺kl覺 tedavilerle, bitkisel tedavilerin daha 癟ok yap覺ld覺覺n覺 g繹steriyor. Hititlerde tanr覺lar, toplumsal yaam覺n her alan覺nda olduu gibi, hastal覺k konusuyla da yak覺ndan ilgiliydi. Hastal覺klar覺n genelde tanr覺sal cezaland覺r覺lmayla ortaya 癟覺kt覺覺na inan覺ld覺覺ndan, bundan kurtulman覺n tek 癟aresi, tanr覺lara gerekli 繹zeni g繹stermek ve belirlit繹renlerle gerekli kurbanlar覺 sunmakt覺. Hitit d繹neminde, Mezopotamya ve M覺s覺rda t覺p 癟ok ileriydi. Hititler de t覺p bilgilerini Mezopotamyal覺lar ve Anadolunun yerli halklar覺ndan ald覺. Eldeki tabletlerden doktorlara ilikin ayr覺nt覺l覺 bilgilere de ula覺lm覺t覺r. Tahminlere g繹re doktorluk, b羹y羹c羹l羹k ve k璽tiplik i癟 i癟eydi. Ayr覺ca doktorlar覺n aras覺nda bir hiyerari de vard覺. Tabletlerden yaln覺zca erkek doktorlar覺n deil kad覺n doktorlar覺n da olduu anla覺ld覺. Bununla birlikte kad覺n doktorlar覺n t覺bb簾 giriimlerden 癟ok b羹y羹 ilemleri uygulad覺覺 san覺l覺yor. Ayr覺ca Hitit yasalar覺nda doktor 羹cretleriyle ilgili bilgiler de var. rnein, yaralanm覺 hastay覺 tedavi eden doktora 6 ekel g羹m羹 verilecei tabletlerde yaz覺l覺. Bulunan t覺bb簾 kil tabletlerde k覺rka yak覺n hastal覺覺n ad覺 da ge癟iyor. Bunlar, belirtilerine g繹re adland覺r覺larak g繹z kanamas覺, g繹z bulutu (katarakt), g繹zde k覺zar覺kl覺k ve g繹zlerin yaarmas覺 bi癟iminde ayr覺lm覺.
Anadolunun g羹n羹m羹zdeki bitki 癟eitlilii eskiden de vard覺. Hititler de bu zengin bitki topluluundan tedavi ama癟l覺 yararland覺lar. En 癟ok kulland覺klar覺 bitkilerden baz覺lar覺 adamotu, banotu, haha, maz覺, mersin, meyan k繹k羹, safran ve zeytindi. 襤la癟 yap覺m覺 i癟in kullan覺lacak hammadde miktar覺 biraz, 癟ok ya da yar覺m gibi 繹l癟羹lerle anlat覺l覺r, al覺naca覺 zaman da gece ya da g羹nd羹z bi癟iminde belirtilirdi. Bitkilerin kullan覺l覺覺, kimyasal yap覺lar覺ndan 癟ok, yap覺lar覺nda var olduuna inan覺lan sihirsel g羹癟ten kaynaklan覺yordu. Kulland覺klar覺 ila癟 re癟etelerinin bir b繹l羹m羹n羹n Mezopotamya t覺bb覺ndan al覺nm覺 olduu tahmin ediliyor.
Maden ve hayvan k繹kenli ila癟larsa Hititlerde 癟ok az kullan覺lm覺. Re癟ete metinlerini i癟eren tabletlerde, eer biliniyorsa hastal覺覺n ad覺 ya da belirtileri, daha sonra da bitki, bitki tohumlar覺, tomurcuk, 癟i癟ek ve bitkisel yalar覺n kar覺覺m覺yla haz覺rlanm覺 ila癟lar yer al覺yor. Tablet re癟etelerinin sonlar覺 genellikle “在繹ylece hasta iyi olacakt覺r” anlat覺m覺yla sonlan覺yor.
Baz覺 tabletlerdeyse “eer iyi olmazsa..”, diye bal覺yor ve iyilemeyen hastal覺k i癟in yeni bir form羹l verilerek devam ediyor. B羹y羹yle tedaviyse erkek k璽hinler ve b羹y羹c羹 kad覺nlar taraf覺ndan yap覺l覺yordu. Mezopotamya’da kullan覺lan karacier fal覺, Hitit d繹neminde Anadolu’da da kullan覺l覺yordu. Hattua’ta 繹retim amac覺yla kullan覺ld覺覺 san覺lan, 羹zeri yaz覺l覺 kilden yap覺lm覺 karacier modelleri bulundu.
Ayr覺ca hastal覺覺n dinsel kirlilikten kaynakland覺覺na ya da tanr覺lar taraf覺ndan g繹nderildiine inan覺yorlard覺. Bu nedenle de hastal覺a yol a癟an ilahi 繹fkeyi ortadan kald覺rmak i癟in kehanetlere bavuruyorlard覺. Hititlerin kendi d繹nemlerindeki t覺bbi gelimelere ayak uydurabilmek amac覺yla t覺p alan覺nda kendilerinden ileri d羹zeydeki b繹lgelerden doktor ve ila癟 getirtmi olduu da biliniyor. Ancak yine de eldeki bulgular Hitit t覺bb覺n覺n ne kadar gelitiine ilikin ayr覺nt覺l覺 bilgi i癟ermiyor.
Antik Bat覺 Anadolu T覺bb覺
Doktor tanr覺 ve doktorluk tanr覺s覺 olan Asklepiosun ad覺na kurulan sal覺k tap覺naklar覺 olan “asklepionlar” Antik Bat覺 Anadolu t覺bb覺n覺n en 繹nemli yap覺lar覺d覺r. Anadolunun bat覺s覺nda, Ege adalar覺nda ve Yunanistanda 200den 癟ok asklepion bulunduu tahmin ediliyor. Bunlar覺n bug羹n bilinen en 羹nl羹leri Bergama, Epidauros ve 襤stank繹ydeki (Kos) asklepionlard覺r. Bat覺 Anadoludaki bu asklepionlar sayesinde Antik t覺p uygulamalar覺 Kos ve Knidos (Dat癟a) ekol羹 olmak 羹zere incelenebilir.
Kos ekol羹, Kos adas覺nda bulunan asklepion tap覺na覺nda yerlemi bir t覺p anlay覺覺d覺r. Ayn覺 zamanda bir okul g繹revi de g繹ren bu tap覺nak, M 6. y羹zy覺lda Kos adas覺nda gelimeye balam覺 ve t覺p yakla覺m覺 Hipokrates ekol羹nden kitaplarla g羹n羹m羹ze kadar gelmitir. Kos okulunun 繹zg羹n t覺p anlay覺覺, hastan覺n ilerleyiinin izlenmesidir. Knidos ekol羹, M 7. y羹zy覺lda Anadolunun Bat覺 ucundaki Knidosta gelimeye balayan t覺p anlay覺覺d覺r. G羹neybat覺 Anadolu k覺y覺lar覺nda doal g羹zellikleriyle 羹nl羹 Knidos, 癟ok 繹nemli bir ba
ka t覺p merkezi olan Kos Adas覺n覺n rakibi durumundayd覺. Knidos, kuruluundan itibaren doktor yetitiren bir okul olmu, Herodikes ve Europhon gibi doktorlar burada yetimitir. Buradaki t覺p okulunda 繹ncelikle ilgilenilen konu, hastal覺klar覺n belirlenmesi (tehisi) olmu ve hastal覺klarla ilgili karma覺k denilebilecek bir s覺n覺fland覺rma sistemi gelitirilmitir. Buradaki doktorlar, hastal覺k belirtileri 羹zerinden klinik tehise gidiyorlard覺. Dolay覺s覺yla her belirti bir hastal覺k olarak tan覺mlan覺yordu. Kos okulundaysa hastal覺k semptomlar覺ndan deil, hastan覺n kendisinden yola 癟覺k覺larak tehis konuyordu. Bu ekolde anatomiyle neredeyse hi癟 ilgilenilmemitir.
Son y覺llarda yap覺lan kaz覺larla, Bergamadaki asklepionun d覺覺nda, Anadoluda ve Trakyada antik 癟adan kalan yeni sal覺k merkezleri de olduu ortaya 癟覺kar覺ld覺. Bunlardan en 繹nemlileri Bergaman覺n 18 km kuzeydousunda bulunan, daha 癟ok kapl覺ca olarak kullan覺lan Allianoi ve antik ad覺 Heraion Teichos olan Tekirdaa 15 km uzakl覺kta Karaevlialt覺nda bulunan sal覺k merkezleridir. Bunlar覺n d覺覺nda, hen羹z asklepion olduu kan覺tlanmam覺 ancak elde edilen buluntular sonunda buralarda birer sal覺k merkezinin olduunu g繹steren yerleimler de var. Bunlar Eskiehirin Alpu buca覺na bal覺 Karah繹y羹k k繹y羹, Knidos, Ephesos ve Adanan覺n Yumurtal覺k il癟esidir.
Troya b繹lgesinde yaam覺 羹nl羹 bir mimar olan Vitruvius da antik ad覺 Tralles olan Ayd覺n ilinde birer Asklepios tap覺na覺 olduundan s繹z eder. M 9020 y覺llar覺nda yaam覺 Vitruvius, Mimarl覺k zerine On Kitap adl覺 羹nl羹 eserinde asklepionlar覺n temiz y繹relerde ve kaynak sular覺n覺n yak覺nlar覺nda yap覺lmas覺 gerektiini yazarak gerek癟elerini 繹yle a癟覺klam覺t覺r: zellikle 癟ok say覺da hastay覺 ifal覺 g羹癟leriyle iyiletirdii varsay覺lan Asklepios ve sal覺k tanr覺lar覺na k羹癟羹k tap覺naklar yap覺labilir ve bu tap覺naklar uygun kaynak sular覺 bulunan sal覺kl覺 y繹reler aras覺ndan se癟ilirse, uygunluk doal nedenlere dayanacakt覺r.
羹nk羹 sal覺ks覺z bir 癟evreden gelen hastal覺kl覺 bedenler, sal覺kl覺 bir yerin ifa veren memba sular覺yla y覺kand覺覺nda hastal覺klar覺ndan daha 癟abuk ar覺nacakt覺r. Sonu癟ta t羹m羹yle y繹renin 繹zellikleri nedeniyle tanr覺n覺n sayg覺nl覺覺 artacak ve daha itibarl覺 bir konuma ulaacakt覺r.
Asklepionlar 繹nceleri kentlerin d覺覺nda, akarsu kenar覺nda ve su kayna覺 bulunan, temiz havas覺 olan yerlere kurulmu olup g羹n羹m羹zdeki sanatoryumlar覺n g繹r羹n羹m羹ndedir. Daha sonra ekil ve boyut bak覺m覺ndan deimilerdir. nceleri yaln覺zca 癟eme, kaynak, tap覺nak ve sunak bulunan asklepionlar覺n i癟ine daha sonra k羹t羹phane ve an覺tsal sal覺k yap覺lar覺 eklenmeye balanm覺t覺r. Bununla birlikte deiik tedavi y繹ntemleri de gelitirilmi, zamanla da cilt ve romatizmal hastal覺klar覺n tedavisi i癟in psikoterapinin yan覺 s覺ra hidroterapiye de ilgi g繹sterilmeye balanm覺t覺r.
Antik Anadolu t覺bb覺n覺n, t覺p tarihi a癟覺s覺ndan en 繹nemli doktorlar覺, kukusuz Hipokrates ve Galendi. Doktor babas覺n覺n yetitirdii Hipokrates (M 460-377), Anadolunun kuzey illerinde doktorluk yapt覺ktan sonra, 襤stank繹y adas覺na d繹nerek doktorluunu s羹rd羹rm羹t羹r.
Eski 襤yonyada bilimsel gelime ve felsefeyle de ba覺 olan doktorluk, Hipokratesle en 羹st noktaya ulam覺t覺r. Platon, Phaidros adl覺 yap覺t覺nda Hipokratese deinerek onun t覺bba felsefi bir yakla覺m getirmi bir Asklepiades olduunu ve insan bedenini bir b羹t羹n olarak ele ald覺覺n覺 anlat覺r.
Aristotelesin 繹rencilerinden Menon da yazd覺覺 t覺p tarihinde Hipokratesin hastal覺klar覺n覺n nedeni konusundaki g繹r羹lerine 繹zel bir yer verir. Menonna g繹re Hipokratesin temel hastal覺k kuram覺, yanl覺 beslenme sonucunda sindirilemeyen baz覺 art覺klar覺n buhar 癟覺kard覺覺, bu buharlar覺n bedenden at覺lamayarak hastal覺klara yol a癟t覺覺 bi癟imindedir.
Hipokratesin yazd覺覺 kabul edilen Corpus Hippocraticum adl覺 yap覺tta, bat覺l inan癟lar ve b羹y羹l羹 ifa y繹ntemleri reddedilerek bir bilim dal覺 olan t覺bb覺n temel ilkeleri 繹retilir. Baz覺 hastal覺klar覺 Hipokrates ilk kez tan覺mlam覺t覺r. Sopalanm覺 parmaklar adl覺 hastal覺a Hipokrat parmaklar覺 denmesinin nedeni de budur. Tan覺mlad覺覺 baz覺 baka hastal覺klar da akcier kanseri, akcier hastal覺覺 ve siyanotik kalp hastal覺覺d覺r.
Hipokratesin ortaya koyduu nesnel nedenlere dayal覺, g繹zleme dayanan, ak覺lc覺, uygulamaya d繹n羹k ve dinselb羹y羹sel etkilerden s覺yr覺lm覺 t覺p anlay覺覺 Galenle s羹rm羹 ve ondan sonra R繹nesansa kadar deimemitir. Galen 羹nl羹 bir Asklepios tap覺na覺n覺n bulunduu Bat覺 Anadoludaki Bergamada d羹nyaya geldi. Gen癟 yata 繹nce felsefe sonra t覺pla ilgilendi. 襤zmire giderek orada da t覺p eitimi ald覺ktan sonra
襤skenderiyeye ge癟ti ve burada anatomiyle ilgilendi. Hipokrat t覺bb覺n覺 繹renmeye 癟al覺覺yordu. Buradaki 癟al覺malar覺ndan sonra 28 ya覺ndayken 癟ok iyi bir doktor olarak Bergamaya d繹nd羹. Buraya geldiinde gladyat繹r okulunda bir doktora gereksinim vard覺. Bu g繹reve atand覺. B繹ylece daha da 繹nemli bir konuma geldi.
Galenin t覺bba yapt覺覺 katk覺lar o kadar iyiydi ki Orta癟a t覺bb覺 Galen T覺bb覺 ad覺yla an覺ld覺. Galen, tedavi 癟al覺malar覺n覺n yan覺 s覺ra anatomi, fizyoloji, farmakoloji bilimleri ve de felsefeyle ilgilendi. Zaman覺n t覺p bilimine tamam覺yla h璽kim olan Galen, bu bilim dal覺n覺 orijinal ilkelere g繹re yeniden d羹zenledi. n羹n羹 de 繹zellikle yeni gelitirdii arat覺rma y繹ntemiyle kazand覺. Galen’e g繹re analizler, hastal覺klar覺n incelenip iyiletirilmesinin temelini oluturur. Droglardan ila癟 elde etmeye balam覺 olduundan da eczac覺l覺覺n ve farmas繹tik teknolojinin babas覺 olarak kabul edilir.
Sel癟uklu D繹neminde T覺p
Anadolu tarih boyunca 癟eitli k羹lt羹rlerin merkezi olmas覺n覺n yan覺nda ticaret yollar覺n覺n da 羹zerinde bulunuyordu. Bu durum ekonomi ve k羹lt羹r alanlar覺nda gelime olmas覺n覺 da salad覺. Ticaret yollar覺 羹zerinde, n羹fuslar覺 y羹z bini aan Konya, Kayseri, Sivas gibi kentler 繹nemli bir merkez haline gelmi, buralarda 癟ok say覺da medrese, k繹pr羹, cami, han, hamam ve hastane yap覺lm覺t覺r.
zellikle II. K覺l覺癟 Aslan ve Al璽eddin Keyk羶b璽t zaman覺nda 癟ar覺lan bilim insanlar覺 ve sanat癟覺lar Anadoluya yerleerek bilim ve sanat覺n ilerlemesine yard覺mc覺 olmutur. G羹n羹m羹ze ulaan mimari eserler, aras覺nda t覺p tarihi a癟覺s覺ndan 繹nemli olanlar dar羹ifalard覺r. Sel癟uklular Anadolunun bir癟ok yerinde bunlardan yapm覺 ve bu kurulular覺 b羹y羹k vak覺flarla destekleyerek y羹zlerce y覺l yaamalar覺n覺 salam覺t覺r.
Kayseri Gevher Nesibe Daruifas覺, Sivas Keykavus Daruifas覺, Divrii Turan Melik daruifas覺, ank覺r覺 Atabey Ferruh Daruifas覺, Kastamonu Ali Pervane Daruifas覺 ve Amasya Dar羹ifas覺, Sel癟uklu daruifalar覺ndan baz覺lar覺d覺r. Bu daruifalar y羹zlerce y覺l boyunca hastalara tehis ve tedavi hizmeti vermitir.
Bunlar ayn覺 zamanda doktor, cerrah ve eczac覺 yetitiren birer eitim kurumu ilevi de g繹rm羹t羹r. Bu daruifalar sayesinde Osmanl覺 t覺bb覺, genel hatlar覺yla Anadolu Sel癟uklu t覺bb覺n覺n miras癟覺s覺 olarak devam etmitir. Sel癟uklular覺n kurduu bir癟ok sal覺k ve sosyal yard覺m kuruluunun vakfiyeleri, Osmanl覺 kad覺lar覺nca tam olarak ge癟erli say覺lm覺 ve bu kurulular覺n sonraki y覺llarda da toplumsal g繹revlerini s羹rd羹rmesi salanm覺t覺r.
Osmanl覺 D繹neminde T覺p
Sel癟uklular覺n kurduu daruifalar覺n ileyilerinin s羹rd羹r羹lmesinin yan覺nda, Osmanl覺lar da Bursa, Edirne, Selanik, Budapete, Belgrat, Manisa, Fatih ve S羹leymaniye daruifalar覺 gibi yeni dar羹ifalar yapm覺t覺r. Gerek Sel癟uklu ve Beylikler d繹neminde kurulan daruifalar gerekse Osmanl覺 devletinin yapt覺覺 daruifalar 19. y羹zy覺la kadar Anadolunun temel sal覺k kurumlar覺 olarak hizmet vermitir. Anadolunun neredeyse b羹t羹n kentlerinde daruifa, bimaristan, bimarhane, t覺marhane, ifahane gibi sal覺k kurulular覺n覺n kurulduu ve bunlar覺n vak覺flarla desteklenerek topluma 羹cretsiz sal覺k hizmeti verdii g繹r羹l羹r.
Yabanc覺 gezginler notlar覺nda, 16. y羹zy覺l覺n sonlar覺nda 襤stanbulda her biri 150300 hasta alabilen 119 hastanenin bulunduu, bu hastanelerde hassa tabibi denen resmi doktorlar覺n g繹rev yapt覺覺n覺 yazm覺lard覺r. Ayr覺ca m羹derris, kehhal (g繹z doktoru), cerrah, k覺r覺k癟覺k覺k癟覺, eczac覺, eczac覺 kalfas覺, edviye d繹v羹c羹, attar, ila癟 vekilharc覺, ila癟 kilercisi, kaseke, erbet癟i gibi baka sal覺k personelinin hizmet verdiini de belirtirler.
Bu d繹nemde, hasta bak覺m覺 ve hastane d羹zenine ilikin d羹zenli kay覺tlar da tutulmutur. Kay覺tlardan, hastane koular覺n覺n d羹zenli gezildii, durumlar覺 kontrol edilen hastalar覺n her birinin hastal覺klar覺yla ilgili k羹nyeleri balar覺n覺n 羹zerine as覺ld覺覺 anla覺lm覺t覺r. Ayr覺ca hastalar覺n hastal覺覺na uygun ila癟lar覺n 羹retilerek m羹vezziler (da覺t覺c覺) taraf覺ndan teslim edildii, her g羹n ayaklar覺n覺n s覺cak suyla y覺kand覺覺, yataklar覺n aral覺klarla deitirildii, giydirildikleri hasta elbiselerinin temiz tutulduu, perhizde olanlar覺n yiyeceklerinin piirilerek verildii bilgileri de yine kay覺tlarda yer al覺r.
Bu bilgiler Osmanl覺 devletinde sal覺k hizmetlerinin personel ve hizmet s羹re癟leri a癟覺s覺ndan kurumsal bir nitelikte olduunu ve bu hizmetin resmi olarak denetlendiini g繹sterir.
Osmanl覺 devletinde, hastanelerin d覺覺nda serbest 癟al覺an doktorlar da vard覺. Serbest 癟al覺ma hakk覺 almak i癟in hekimbalar覺ndan izin almalar覺 gerekirdi. Uygun g繹r羹ld羹羹nde, onlara bir ruhsat verilerek t覺bbi d羹kkan diye bilinen muayenehane a癟ma hakk覺 kazan覺rlard覺. Bu ekilde serbest 癟al覺an doktorlar覺n ayn覺 zamanda eczac覺l覺k yapma hakk覺 da olurdu.
Toplumun temel sal覺k gereksinimlerini kar覺layan 繹teki yap覺lar da Anadoluda Antik癟adan beri kullan覺lan kapl覺calar, i癟meler ve 覺l覺calar gibi sal覺k kurulular覺 olmutur. Bu kurulular y羹zlerce y覺l boyunca, ciddi hastal覺klar覺n tedavi edildii 繹nemli sal覺k kurumlar覺ndand覺. Sel癟uklular ve Osmanl覺lar bunlar覺 ayakta tutmu ve bunlara yenilerini eklemitir. 14 Mart 1827de ordunun doktor ve cerrah gereksinimini kar覺lamak amac覺yla kurulan T覺bb簾yei mire (T覺p Okulu), 羹lkemizde modern t覺p eitiminin balamas覺 ve modern t覺bbi uygulamalar覺n kurumsallamas覺 a癟覺s覺ndan 繹nemli bir d繹n羹m noktas覺d覺r.
Sonu癟 olarak Anadoluda tarih boyunca uygulanan t覺p, bu topraklar覺n bilim ve k羹lt羹r tarihine yap覺lan en somut katk覺lar aras覺ndad覺r. Asklepionlardan daruifalara, Hipokratesten Sabuncuolu erafeddine kadar geni bir yelpazedeki 繹rnekler, bilim tarihi a癟覺s覺ndan 繹nemli bir konu olmas覺n覺n yan覺nda, Anadoluda tarih boyunca verilmi sal覺k hizmetlerinin d羹zeyini de ortaya koyar.
Yorum Ekle