Bir癟ok psikolojik deney, psikoloji d羹nyas覺 taraf覺ndan ge癟erli ve etik say覺l覺yor, ve arat覺rmac覺lar覺n yeni tedavi y繹ntemleri kefetmesine yard覺m ediyor. Fakat ne yaz覺k ki baz覺 etik olmayan psikoloji deneyleri bir癟ok insan覺n hayat覺n覺 mahvedip psikoloji biliminde kara bir leke olarak kal覺yor.
K羹癟羹k Albert Deneyi (Little Albert Experiment)
Davran覺癟覺l覺k kuram覺n覺n kurucusu olan John B. Watson taraf覺ndan 2 ya覺ndaki Albert 羹zerinde uygulanan bu deney, g羹n羹m羹zde h羹mantistik yakla覺m覺 benimseyen psikologlar taraf覺ndan halen tart覺ma konusudur.
Bu deneyde Watson, Alberta klasik koullanma y繹ntemini kullanarak beyaz tavan korkusu a覺lamaya 癟al覺m覺t覺r. ocuk tavanla kar覺lat覺覺 s覺rada ayn覺 anda rahats覺z edici derecede a覺r bir ses dinletilmitir. Bu sesin etkisiyle irkilen Albert, birka癟 denemeden sonra sesi duymasa da tavan覺 g繹r羹nce korkma tepkileri vermeye balam覺t覺r. Bu deneyin sonucunda Watson; insanlar覺n yaad覺klar覺 korkular覺n ve baz覺 i癟g羹d羹sel davran覺lar覺n daha 繹nceden maruz kald覺klar覺 koullanmalarla ekillendiini kefetmitir.
Seyirci Etkisi Deneyi (The Bystander Effect Experiment)
Bug羹n羹n standartlar覺na g繹re etik kabul edilmeyen bir dier deney de Bystander Effect deneyidir. 1968 y覺l覺nda 38 g繹rg羹 tan覺覺n覺n 繹n羹nde 繹ld羹r羹len Kitty Genovese cinayetinden etkilenen John Darley ve Bibb Latane taraf覺ndan gelitirilen bu deney; acil bir duruma ahit olduklar覺 s覺rada insanlar覺n m羹dahale etmemelerini ve kay覺ts覺z kalmalar覺n覺 konu al覺r.
Columbia niversitesinde yap覺lan 癟al覺mada, denee doldurmas覺 i癟in bir anket verilip odada yaln覺z b覺rak覺l覺r. Daha sonra zarars覺z bir gaz odaya doldurulmaya balan覺r. Denek odada yaln覺zken duman覺 farkettiinde hemen oday覺 terkedip g羹venlie bildirmitir. Daha sonra baka bir denek odaya 2 kii ile birlikte al覺nm覺t覺r. Ayn覺 zarars覺z gaz tekrar odaya doldurulmaya baland覺覺nda, bunu farkeden denek yan覺ndaki insanlara bak覺p 繹nce onlar覺n bu konuda bir ey yapmalar覺n覺 beklemi ve duman覺 bildirmemitir.
Milgram Deneyi (Milgram Experiment)
1961-62 y覺llar覺nda Yale niversitesinden Stanley Milgram adl覺 bir sosyal psikolog, sava su癟lular覺n覺n ben sadece g繹revimi yerine getirdim eklindeki savunmalar覺ndan sonra bir deney yapmaya karar vermitir. Bu deney otoriteye itaat deneyi olarak da bilinir.
Bu deneye g繹re; kat覺l覺mc覺lar deneyde 繹retmen-繹renci olarak 2 gruba ayr覺lacaklar覺n覺 ve bunun kurayla belirlendiini d羹羹nmektedir. Asl覺nda test edilen denekler sadece 繹retmen olur ve 繹renci olarak se癟ildii s繹ylenen kiiler ise oyuncudur. Bu deneyde kat覺l覺mc覺ya haf覺za testi i癟eren ka覺tlar verilir. Bu testi kar覺s覺ndaki 繹renciye uygulay覺p her yanl覺 cevab覺nda 15 volt elektrikle balamak 羹zere elektrik vermesi s繹ylenir. Ne kadar yanl覺 yaparsa 15 volt daha y羹kselterek elektrik vermesi konusunda direktifler verilir. Deney s覺ras覺nda, deneyi b覺rakmak isteyen kat覺l覺mc覺lardan devam etmesi rica edilir.
Deneyin sonucuna g繹re farkl覺 ekonomik ve k羹lt羹rel ortamlardan se癟ilen 40 kat覺l覺mc覺lar覺n hi癟 birinin 300 volttan 繹nce deneyi terk etmedii g繹zlemlenmitir. 40 kat覺l覺mc覺dan 24羹 450 volta kadar 癟覺km覺t覺r. Deney; Princeton, M羹nih, Roma, G羹ney Afrika ve Avusturalyada tekrarland覺覺nda 450 volta 癟覺kan kat覺l覺mc覺lar覺n %85 e ulat覺覺 g繹zlemlenmitir. Bu deneyin bulgular覺na g繹re en masum insanlar覺n bile uygun ortamda bulunduklar覺nda kiilik deiimine urayabildikleri kan覺tlanm覺t覺r.
襤lginizi ekebilir:Depresyon Beyin Deil, Ba覺rsak Hastal覺覺d覺r
Harlowun Maymunlar覺 Deneyi (Harlows Monkey Experiment)
1950li y覺llarda Harry Harlowun yapt覺覺 sahte annelik deneyine g繹re; yavru bir maymun doar domaz annesinden ayr覺lm覺t覺r. 襤ki tane anneyi temsil eden d羹zenek kurulur. Bunlardan bir tanesinin bedeni tel silindirlerden oluturulmutur ve bu telden yap覺lan anneye bir biberon tak覺lm覺t覺r. Dier sahte annenin bedeni ise yumuak dokulardan oluturulmutur. Deneyin amac覺; yavru maymunun yumuak anneyi mi yoksa s羹t i癟ebilecei telden anneyi mi se癟eceini g繹rmektir.
Deney s覺ras覺nda, yavru maymunun telden olan anneyi sadece ac覺kt覺覺 zaman kullan覺p geri kalan zamanlarda yumuak annenin yan覺nda vakit ge癟irdii g繹zlemlenmitir. Sonu癟 olarak anne-癟ocuk aras覺ndaki ba覺n sadece beslenme ihtiyac覺yla salanamad覺覺, ayn覺 zamanda efkatin ve duygusal balanman覺n da 繹nemi olduu g繹r羹lm羹t羹r.
Stanford Hapishane Deneyi (The Stanford Prison Experiment)
1971 y覺l覺nda Philip Zimbardo liderliinde yap覺lan bu deneyde 24 tane fiziksel ve psikolojik olarak sal覺kl覺 kat覺l覺mc覺 bulunmaktad覺r. Bu kat覺l覺mc覺lara deneydeki her g羹nleri i癟in 15 dolar 繹deme yap覺lm覺t覺r. 15 g羹n s羹rmesi planlanan bu deneyde, kat覺l覺mc覺lar rastgele olarak iki gruba ayr覺lm覺t覺r. 襤lk grup gardiyan, ikinci grup mahkum olarak s覺n覺fland覺r覺lm覺t覺r. Daha sonra bu kat覺l覺mc覺lar 羹niversitenin bodrumunda bulunan yapay hapishaneye yerletirilmilerdir. 15 g羹n boyunca gardiyan-mahk羹m hayat覺 yaamas覺 istenen kat覺l覺mc覺lar neredeyse birka癟 g羹n i癟inde kendilerini oynamalar覺 gereken rollere kapt覺rm覺lard覺r. Deney tehlikeli boyutlara ula覺nca ilk haftan覺n sonunda sonland覺r覺lmak zorunda kal覺nm覺t覺r.
Deneyin sonucunda, mahkum rol羹nde olan bir癟ok kat覺l覺mc覺 yaad覺klar覺 travmadan dolay覺 tedavi g繹r羹rken, bir癟ok gardiyan rol羹ndeki kat覺l覺mc覺 ise sadist癟e davran覺lar覺ndan dolay覺 yarg覺lanm覺t覺r.
renilmi aresizlik Deneyi (Learned Helplessness Experiment)
1965 y覺l覺nda Seligman覺n yapt覺覺 bu deneyde, denek olarak kulland覺覺 k繹pekleri k覺sa aral覺klarla elektrik oklar覺na maruz b覺rakm覺t覺r. Laboratuvardaki bu k繹pekler, ka癟amad覺klar覺 ve engelleyemedikleri bu durum sayesinde 癟aresizlii 繹renmilerdir. Daha sonra deneyin ikinci aamas覺nda klasik ka癟覺nma eitimine ge癟ilmitir. Normal artlar alt覺nda, bu eitim s覺ras覺nda kutucuklardan birinin zeminine uygulanan elektrik oku; zil, ya da bir 覺覺k kayna覺yla beraber koulland覺r覺larak hayvan覺n dier kutucua z覺plamas覺 ve elektrik okundan ka癟覺nmas覺 繹retiliyor. Ancak Seligman覺n k繹pekleri, ilk etapta oku engelleyemeyeceklerini 繹renerek 癟aresizlik gelitirdiinden, ikinci aamada d羹zenek z覺playarak kar覺 tarafa ge癟ebilmelerine ve oktan kurtulabilmelerine el vermesine ramen kontrol grubundan farkl覺 olarak bu davran覺覺 gelitirmeyi 繹renemiyorlar. Dier bir deyile 癟aresizlik, ka癟覺nma davran覺覺n覺 inhibe ediyor.
Sosyal Uyum Deneyi (Asch Conformity Experiments)
1951 y覺l覺nda sosyal psikolog Solomon Asch taraf覺ndan y羹r羹t羹len bu deneyde; kat覺l覺mc覺lara bir g繹r羹 testine girecekleri s繹ylenmitir. Deney s覺ras覺nda t羹m kat覺l覺mc覺lara iki adet kart g繹sterilmitir. Kartlar覺n birinde tek bir 癟izgi varken dier kartta farkl覺 boylarda 羹癟 adet 癟izgi bulunmaktad覺r. Deneklere ilk kartta bulunan tek 癟izginin dier kartta bulunan 癟izgilerden hangisine benzedii sorulmutur. Deney s覺ras覺nda bulunan kat覺l覺mc覺lar覺n bir tanesi hari癟 hepsi Asch覺n asistan覺d覺r. Kat覺l覺mc覺lar s覺rayla cevap vermeye balam覺t覺r. Ger癟ek denek ise son s覺rada yer almaktad覺r ve kendinden 繹nce cevap veren dier kat覺l覺mc覺lar覺n cevaplar覺n覺 duymaktad覺r. Deneyin amac覺, davran覺lar覺m覺z覺n dier insanlar taraf覺ndan ne derece etkilendiini g繹rmekti.
襤lginizi ekebilir:Narsist birisi ile nas覺l m羹cadele edersiniz ?
Deneyin sonucuna g繹re, ilk birka癟 denemede doru cevap veren kat覺l覺mc覺lar, daha sonra bilerek yanl覺 cevap vermeye balam覺t覺r. Ger癟ek denee s覺ra geldiinde, cevab覺n yanl覺 olduunu bildii halde dier kat覺l覺mc覺lara uyum salay覺p ayn覺 yanl覺 cevab覺 verdii g繹zlemlenmitir.
Canavar al覺ma
1939da balat覺lan bu 癟al覺mada, 10 tanesinde kekemelik bulunan 22 kimsesiz 癟ocuk, eit say覺larda olmak 羹zere 2 gruba ayr覺ld覺. 1. gruptaki 癟ocuklar, 癟ocuklar覺n geliimini ve konumalar覺n覺n ak覺c覺l覺覺n覺 pozitif y繹nde destekleyen bir konuma terapistiyle; 2. gruptaki 癟ocuklar ise hata yapt覺klar覺nda onlar覺 azarlayan ve aa覺layan bir konuma terapistiyle beraber 癟al覺t覺. Sonu癟lar, ikinci gruptaki olumsuz geri bildirim alan 癟ocuklar覺n ruh sal覺klar覺nda ciddi problemler yaand覺覺n覺 g繹sterdi. Daha da k繹t羹s羹, deneyin 羹st羹nden biraz zaman ge癟tikten sonra, konuma terapistinden olumsuz geri bildirimler alan 癟ocuklarda, konuma bozukluklar覺n覺n daha da ilerledii g繹zlemlendi. 2007 y覺l覺nda bu 癟ocuklardan zarar g繹ren 6 tanesine, 6 ayl覺k 癟al覺man覺n sonucunda yaad覺klar覺 duygusal hasar覺 telafi etmek amac覺yla 925.000$ tazminat 繹dendi.
MK-ULTRA CIA
50li ve 60l覺 y覺llarda, MK-ULTRA ad覺n覺 verdikleri proje kapsam覺nda; etik olmayan, zihinsel kontrol ve psikoloji alanlar覺n覺 kapsayan bir 癟ok deney ger癟ekletirdi. Theodore Kaczynski, dier ad覺yla Unabomber, CIAin deneylerinin kurbanlar覺ndan biriydi ve deney sonucunda zihinsel dengesizlikle yaam覺na devam etmek zorunda kald覺. Bu deneylerin baka bir par癟as覺 olan LSDnin Amerikan ordusuna kar覺 biyolojik silah olarak kullan覺lmas覺 deneyinde, uzman Frank Olson覺n vicdan azab覺 y羹z羹nden t羹m d羹nyaya bu deneyleri a癟覺klad覺覺 d羹羹n羹l羹yor. Yetkililer Olson覺n intihar ettiini, bir otel odas覺n覺n 13. kat覺n覺n penceresinden aa覺 atlad覺覺n覺 duyursalar da, Olson覺n itiraflar覺 sebebiyle 繹ld羹r羹ld羹羹 s繹yleniyor. Tabi Olson覺n nas覺l 繹ld羹羹, deneyler sonucu ak覺l sal覺覺n覺 yitirmi olan binlerce insan i癟in pek bir anlam ifade etmiyor.
LSD verilen fil
1962de, Oklahoma Lincoln Park Hayvanat Bah癟esi m羹d羹r羹 Warren Thomas, Tusko isimli file, normal bir insana verilenin tam 3000 kat覺 LSD enjekte etti. M羹d羹r羹n amac覺, ilac覺n erkek fillerde s覺k癟a g繹r羹len sald覺rgan davran覺lar覺 ve hormon seviyelerini kontrol alt覺na al覺p almad覺覺n覺 繹l癟erek psikoloji d羹nyas覺nda bir 羹ne sahip olmakt覺. Thomas覺n bilim d羹nyas覺na yapt覺覺 tek katk覺, halkla ilikiler alan覺nda olmak zorunda kald覺; 癟羹nk羹 Tusko ila癟 enjekte edildikten hemen sonra, t羹m ziyaret癟ilerin g繹z羹 繹n羹nde, ac覺dan 癟覺rp覺narak can verdi.
Umutsuzluk ukuru
Psikolog Harry Harlow ak konusuna tak覺nt覺l覺 bir bilim adam覺yd覺. Ak iirleri ya da ak ark覺lar覺 yazmaktansa, 1970lerde maymunlarla bu konu hakk覺nda deneyler yapmaya balad覺. Bu deneylerden birinde maymunlar覺n d覺 d羹nyayla ne sosyal ne de materyal anlam覺nda hi癟 bir balant覺s覺n覺n olmad覺覺, tek tarafl覺 camdan oluan (d覺ar覺dan denein g繹r羹lmesine izin veren ancak denein sizi g繹remedii) kapal覺 bir kutu yapt覺 ve buna umutsuzluk 癟ukuru ad覺n覺 verdi. Deney sonucunda maymunlar cinsel isteksizlikten mutluluk kayb覺na kadar bir癟ok ruhsal ve fiziksel yetersizlikle kar覺 kar覺ya kald覺; hatta bu deney, deneklerden 2 tanesinin bunal覺ma girip hi癟 bir ey yemeden intihar etmesine sebep oldu. Harlow, meslektalar覺n覺n t羹m eletirilerini g繹rmezden geldi ve Maymunlar覺 nas覺l sevebilirsiniz? diye onlarla dalga ge癟ti. Fakat bu, Harlowun son g羹l羹羹yd羹. Yapt覺覺 bu korkun癟 deneyler, hayvan haklar覺 savunucular覺n覺 ayaa kald覺rd覺 ve Harlowun arat覺rma hayat覺 bu ekilde sona erdi.
襤lginizi ekebilir:Teknoloji bize ve 癟ocuklar覺m覺za ne yap覺yor ?
癟羹nc羹 Dalga
Milgram覺n deneyiyle benzerlik g繹steren 3.dalga deneyi; 1967 y覺l覺nda demokratik toplumlarda bile h覺zla yay覺lan faizm dalgas覺n覺n nas覺l bu kadar pop羹ler hale geldiini arat覺rmak amac覺 ile d羹zenlenmiti. Bir s覺n覺f dolusu lise 繹rencisi, dier gruplardan daha prestijli olarak etiketlendi. renciler, 繹renmek i癟in inan覺lmaz bir motivasyonla 癟al覺maya balad覺 fakat stat羹lerinin verdii kibir ile s覺n覺ftan olmayanlar覺 d覺lamak ve k羹癟羹k g繹rmek gibi ilgin癟 dominant grup davran覺lar覺 g繹stermeye balad覺lar. Daha da korkutucu olan覺, bu davran覺lar okul d覺覺nda da devam etti. Deneyin balamas覺ndan sadece 4 g羹n sonra deneyin kontrolden 癟覺kt覺覺 kan覺s覺na var覺ld覺 ve deneye son verildi.
Homoseks羹ellikten 襤renme Terapisi
1960larda homoseks羹ellik, zihinsel bir rahats覺zl覺k gibi g繹r羹l羹yordu ve homoseks羹el olan bireyler g繹n羹ll羹 olarak ya da baka yollarla bu hastal覺ktan kurtulman覺n yollar覺n覺 ar覺yorlard覺. Bu zamanlarda homoseks羹ellii tedavi etmek amac覺yla uygulanan irenme trapisi, tedavi g繹rmek isteyen hastalara homoseks羹ellikle ilgili g繹rsellerin yan覺nda elektrik oku ve ila癟lar verilerek kusmalar覺n覺 salamak suretiyle uygulan覺yordu. Tedavinin temelinde hastan覺n homoseks羹ellii ac覺 veren bir eyle badat覺rmas覺 ve ondan bu yolla nefret etmesi yat覺yordu. Fakat bu homoseks羹ellii tedavi etmek yerine, hastalarda geri d繹n羹羹 olmayan psikolojik travmalara sebep oldu. Hatta bu ekilde tedavi g繹ren bir birey, tedaviyi ald覺ktan hemen sonra komaya girerek hayat覺n覺 kaybetti.
Cinsel Kimlik ( David Reimer )
David Reimer 1966 y覺l覺nda, David Reimer 8 ayl覺kken, s羹nnet operasyonu s覺ras覺nda yanl覺l覺kla penisini kaybetti. Psikolog John Money, ailesine Davidin cinsiyetini deitirmeyi 繹nerdi. Anne ve babas覺 bu tedaviyi kabul etti; fakat bilmedikleri bir ey vard覺: Money bunu tedavi ama癟l覺 deil, cinsel kimliin doutan deil 癟evre yoluyla olutuunu kan覺tlamak amac覺yla yapt覺覺 bir 癟al覺ma i癟in kullanacakt覺. Davidin ad覺 deitirilerek Brenda yap覺ld覺. Bir dizi ameliyatla cinsel organ覺 vajinaya 癟evrildi ve hormon destei ald覺. Fakat ne yaz覺k ki deney geri tepti. Brenda, 癟ocukluu boyunca tipik erkek 癟ocuk davran覺lar覺 sergiledi ve bu Reimer ailesinin 癟繹k羹羹ne zemin haz覺rlad覺. 14 ya覺ndayken Brenda ger癟ei 繹rendi ve tekrar David olma karar覺 ald覺. 38 ya覺nda intihar ederek yaam覺na son verdi.
Yorum Ekle